Wypalanie węgla drzewnego w Bieszczadach - symbol kultury i historii regionu

Wypalanie węgla drzewnego w Bieszczadach to nie tylko tradycja, ale także symbol regionu i atrakcja turystyczna. W przeszłości dziesiątki baz wypału węgla i setki retortów działały na terenie Bieszczadów. Obecnie jednak, ze względu na postęp technologiczny i środowiskowe wymagania, tradycyjne metody wypalania węgla drzewnego stopniowo zastępują nowsze technologie. Na terenie Bieszczadów działa obecnie mniej niż 10 baz wypału węgla, a liczba retortów spadła z blisko 600 na przełomie lat 90. XX wieku do około 40 w 2017 roku. Mimo to wciąż można zobaczyć czynne retorty i porozmawiać z pracującymi tam węglarzami, zwłaszcza w miejscach takich jak wypał węgla koło Łopienki. Choć wypalanie węgla drzewnego nie jest już tak popularne, jak kiedyś, to wciąż jest ważnym elementem kultury i historii Bieszczadów. W ramach turystyki kulturowej wiele osób wybiera się na zwiedzanie Plenerowego Muzeum Wypału Węgla Drzewnego, które znajduje się na terenie Nadleśnictwa Stuposiany. Tam można zobaczyć, jak wyglądały tradycyjne retorty, jak wypalano węgiel i poznać historię wypalania węgla drzewnego w regionie. Jednakże, dzięki rozwojowi technologicznemu, wypalanie węgla drzewnego jest coraz bardziej efektywne i ekologiczne. Nowoczesne metody wypalania pozwalają na uzyskanie lepszej jakości węgla, jednocześnie minimalizując wpływ na środowisko. Oczywiście, wciąż są osoby, które kultywują tradycyjne metody wypalania, ale ich liczba stopniowo maleje. Bieszczady to jednak nie tylko wypalanie węgla drzewnego. Region ten ma wiele do zaoferowania turystom, w tym piękne połoniny, torfowiska, cerkwie z ikonami, kolejkę bieszczadzką i skansen w Sanoku. Niezależnie od tego, czy ktoś jest zainteresowany tradycyjnymi metodami wypalania, czy nie, Bieszczady zawsze będą stanowić ważne miejsce na mapie kultury, historii i obyczajowości Polski.

Na czym polega wypał węgla drzewnego?

Wypalanie węgla drzewnego to proces, w którym wykorzystuje się sezonowane drewno liściaste, takie jak buk, grab, dąb, olcha i brzoza. Najbardziej wartościowe gatunki to drewno bukowe i grabowe, które nadają węglowi doskonałe właściwości. Przed przystąpieniem do procesu wypalania drewno jest suszone na powietrzu przez około pół roku, dzięki czemu uzyskuje wilgotność na poziomie 25-30%. Sam proces wypalania odbywa się w retortach i trwa około trzech dni. Pierwszy dzień to czas na wybieranie węgla i załadowanie drewna na kolejny wypał. Następnie przystępuje się do właściwego wypalania, które trwa jeden dzień. Ostatni dzień poświęcony jest na studzenie retorty. W ten sposób uzyskuje się wysokiej jakości węgiel drzewny, który jest wykorzystywany do różnych celów, takich jak np. grillowanie czy ogrzewanie.

Plenerowe muzeum wypału węgla drzewnego Stuposiany – Muczne

W Łopience znajdują się cztery retorty, z których korzysta się kolejno do załadunku drewna, wypalania drewna, stygnięcia oraz wyboru gotowego węgla drzewnego. Proces ten trwa około 48 godzin, z czego drewno pali się przez 24 godziny, a następnie pozostawia się je do stygnięcia przez kolejne 24 godziny. Na terenie miejsca wypału, znajdującego się przy drodze Stuposiany-Muczne, leśnicy stworzyli Plenerowe Muzeum Wypału Węgla Drzewnego, w którym można zobaczyć fragment mielerza, retortę oraz barak węglarzy. Obok muzeum umieszczone są tablice z opisem procesu wypału węgla. Muzeum to stanowi ciekawą atrakcję turystyczną, o czym świadczy liczba odwiedzin, która w ciągu kilku miesięcy wyniosła ponad 20000 turystów. Zainteresowanie tematem wypału węgla jest więc bardzo duże, co może sugerować potrzebę powstania kolejnych pokazowych wypalarni, które mogą być atrakcyjne dla szkolnych wycieczek i innych turystów.

Wypalanie węgla drzewnego – zanikająca tradycja

Należy zauważyć, że obecnie tradycyjne metody wytwarzania węgla drzewnego są zastępowane nowoczesnymi technologiami, a produkcja przemysłowa oraz import węgla drzewnego z innych krajów wypierają wypał w retortach. Obecnie działa mniej niż 10 baz wypału węgla z około 40 retortami, co stanowi znaczną redukcję w stosunku do poprzednich lat. Aby dotrzeć do jednej z nich, można podążać ścieżką od parkingu Łopienka-Sine Wiry prowadzącą do cerkwi w Łopience. Wypalanie węgla drzewnego zawsze było charakterystycznym elementem krajobrazu Bieszczadów, gdzie ze względu na bogate zasoby drewna bukowego, ta tradycyjna metoda produkcji węgla była szeroko stosowana. Jednak z uwagi na czynniki ekonomiczne, wiele wypałów zaczyna zamykać swoją działalność, a ich dymiące retorty powoli znikają z krajobrazu górskiego regionu. Prawdopodobnie w ciągu najbliższych lat zawód węglarza przestanie istnieć, a wraz z nim zniknie ten charakterystyczny element bieszczadzkiego krajobrazu. Może jednak uda się zachować kilka wypalarni, które nadal będą atrakcją turystyczną Bieszczadów dla szkolnych wycieczek i innych turystów.