Atrakcje okolic Sanoka | Spływy pontonowe w Bieszczadach

Atrakcje Sanoka
co warto zobaczyć w Skarbcu Bieszczadów?
Atrakcje okolic Sanoka
Co zobaczyć przy okazji spływu?

Połącz spływ pontonowy ze zwiedzaniem Sanoka

ATRAKCJE W SANOKU

Nasze spływy pontonowe to nie jedyna ciekawa atrakcja jaką oferuje Sanok i jego okolice. Jeśli planujecie nas odwiedzić i spędzić wspólnie czas na naszych pontonach, warto przy okazji zwiedzić ten region Podkarpacia. Poniżej przygotowaliśmy dla Was kilka propozycji miejsc i atrakcji, którymi możecie zagospodarować cały dzień, a dla niezdecydowanych mamy kilka propozycji jak go ciekawie zaplanować i w spokojnym tempie zwiedzić najciekawsze miejsca.

 
HISTORIA SANOKA

Sanok – przez wielu nazywany Skarbcem Bieszczadów, mimo iż jest nieco oddalony od geograficznych granic tej magicznej krainy, to obowiązkowy punkt, od którego zaczyna się każda wycieczka w Bieszczady. Przyczyniają się do tego liczne muzea oraz atrakcje w ofercie których każdy znajdzie coś dla siebie interesującego. Lokalni przewodnicy wyliczają 13 miejsc, które trzeba koniecznie odwiedzić!

 

Już samo położenie miasta jest niezwykle malownicze, są to tereny o dużym zróżnicowaniu geograficznym i kulturowym. Na południowym wschodzie od miasta leżą Bieszczady – są one jedynym skrawkiem Karpat Wschodnich znajdującym się na terenie naszego kraju. Na południowy zachód od Sanoka znajdziemy wschodnią część Beskidu Niskiego – równie dzikiego i malowniczego jak Bieszczady. Od północnego wschodu miasto okalają pasma Gór Słonnych i Pogórza Przemyskiego – góry te wraz z północną częścią Bieszczadów nazywane są Górami Sanocko-Turczańskimi. Natomiast idąc, bądź co jest zdecydowanie ciekawszą opcją – płynąc, z nurtem Sanu po lewej ręce będziemy mieć pasmo Pogórza Dynowskiego które jest pogórzem Beskidu Niskiego. Samo miasto rozłożyło się w malowniczej dolinie Sanu u stóp Gór Słonnych, natomiast starówka leży na stromym wzniesieniu, którego najwyższym punktem jest Góra Parkowa o wyskokości 362 m n.p.m. Sanok obejmuje powierzchnię 38 km2, na co składa się siedem dzielnic: Śródmieście, Błonie, Wójtostwo, Posada, Zatorze, Dąbrówka i Olchowce. Obecna liczebność mieszkańców to ok. 38 tyś.

Historia sanockiego grodu sięga wiele wieków wstecz. Już w połowie XII w. osada założona nad wijącym się miedzy zalesionymi górami Sanem, od którego wzięła swoja nazwę, pełniła ważną rolę obronną i administracyjną. Najstarsza pisana wzmianka o Sanoku pochodzi czasów gdy ziemie te należały do książąt ruskich – w Latopisie Hipackim można przeczytać, że w 1150 r. król węgierski Gejza II „przeszedł góry i wziął gród Sanok i posadnika jego i wiosek w Przemyskiem wiele wziął”. Później dwukrotnie jeszcze w rzeczonym Latopisie czytamy o Sanoku: w 1205 roku wzmiankuje o odbytym w grodzie sanockim spotkaniu króla węgierskiego z ruską księżniczką Anną (matką króla Daniela Halickiego), a w 1231 roku o wyprawie księcia Aleksandra do Sanoka.

Jeszcze za czasów przynależności do Rusi Halickiej, w 1339 roku Sanok otrzymał przywilej lokacyjny na prawie magdeburskim. Podpisał go 20 stycznia 1339 roku książę halicki Jerzy Trojdenowicz wywodzący się z mazowieckiej linii Piastów. Pierwszym zasadźcą i wójtem sanockim był niejaki Bartko z Sandomierza. W rok później, po śmierci Jerzego Trojdenowicza rozpoczęła się rywalizacja o tron halicki pomiędzy Litwą, Tatarami, Węgrami i Polakami. Ziemie rusi halickiej przechodziły z rąk do rąk, by ostatecznie w 1344 roku zwycięstwo swe przypieczętował Kazimierz Wielki. 25 kwietnia 1366 roku, król wydał dokument potwierdzający prawa miejskie Sanoka. Za jego panowania rozbudowano zamek oraz postawiono kościół pw. Archanioła Michała.

Po śmierci Kazimierza Wielkiego w 1370 roku Sanok przeszedł pod panowanie Węgierskie. Namiestnikiem Rusi w imieniu króla Ludwika Andegaweńskiego został Władysław Opolczyk. 27 lutego 1377 roku nadał on prawo osiedlenia się w Sanoku franciszkanom ze Lwowa i ufundował  poza murami miasta, drewniany kościół pw. Matki Boskiej, jednocześnie ofiarowując drewniany dworek, który miał służyć za klasztor. Warto wspomnieć, iż rzeczony Władysław był również fundatorem klasztoru Paulinów na Jasnej Górze w Częstochowie, którym ofiarował przywieziony z Rusi Halickiej obraz Czarnej Madonny. Prawo osiedlenia się w obrębie murów miejskich nadała franciszkanom Elżbieta Bośniaczka – żona Ludwika Węgierskiego, królowa węgierska i tytularna królowa Polski.

W 1387 roku Jadwiga – córka Ludwika Andegaweńskiego, stając się królową Polski i jednocześnie księżną Rusi Halickiej, włączyła ją na powrót w granice Polski. Sanok powrócił wówczas do roli głównego ośrodka administracyjnego regionu stając się siedzibą nowej jednostki administracyjnej o nazwie Ziemia Sanocka. Rozciągając się od źródeł Sanu na południu po Błażową na północy, Krosno na zachodzie, a na wschodzie granicząc z ziemią przemyską w okolicy Ustrzyk Dolnych, była jedną z pięciu części tworzących w okresie staropolskim województwo ruskie.

Rok 1417 przyniósł nowe, doniosłe w skali całego kraju wydarzenia. 2 maja w Sanoku, w kościele farnym ślub ze swą trzecią żoną wziął król Polski – Władysław Jagiełło. Jego wybranką była niemłoda już i niosąca spory bagaż doświadczeń miłosnych i małżeńskich Elżbieta Granowska. Związek ten nie był mile widziany na dworze, nawet sam arcybiskup Zbigniew Oleśnicki domagał się unieważnienia małżeństwa z 40-letnią chorą na gruźlicę wdową. Nastroje otoczenia króla najlepiej oddaje kronikarz Marcin Bielski, który odnotował w „Kronice Polskiej” iż: „Król co miał nieprzyjaciela gonić, wolał tymczasem weselić się w Sanoku. Aby był jeszcze młodą pojął, ale babę, Helżbietę, córkę Ottona z Pilicy, Wojewody Sandomirskigo, którą przedtem uniósł jeden Morawczyk, a potem mu ją drugi wydarł, potem zaś była z Granowskim, Kasztelanem Nakielskim. Taż królowi nie wiedzieć z czego się spodobała, bo już stara była i wyschła od suchot, tak ludzie rozumieli, że go zaczarowała…”.

Po uroczystości zaślubin, królewską parę „młodą” podjął na zamku kasztelan sanocki, a następnie ucztowano na zamku Sobień – wzniesionym na stromym wzgórzu, tuż nad wodami Sanu.

Jakieś złe fatum ciążyło jednak nad Granowską, ponieważ i to małżeństwo nie trwało długo. Po trzech latach, dokładnie w dniu rocznicy ślubu królowa zmarła.

Ostatnia żona Jagiełły – Zofia Holszańska zwana powszechnie Sonką, także była związana z Sanokiem. Po śmierci króla w 1434 roku osiadła ona na stałe w sanockim zamku. To jej miasto zawdzięcza dalszy rozwój i rozbudowę, rozwiązała m.in. spór pomiędzy radą miejską a mieszczaninem Tomaszem Ikonowiczem o prawo do użytkowania ogrodu na górze Stróżnia (dzisiejsza góra Parkowa) – od tamtej pory aż „po wsze czasy” ogród miał służyć wszystkim sanoczanom. Nie stroniła również od polityki wspierając swojego syna Kazimierza Jagielończyka, a na sanockim zamku podejmowała ważne osobistości, jak np. kardynał Oleśnicki.

Nie omijały również Sanoka klęski żywiołowe, epidemie czy wojny. Krwawe żniwo zebrała w 1448 roku zaraza, a w kilka lat później w 1470 większość zabudowy miejskiej strawił ogromny pożar. Niedługo po tym, w roku 1474 ziemię sanocką splądrowały wojska węgierskiego króla Macieja Korwina spierającego się z Jagielończykiem o czeską koronę.

XVI w to okres szybkiego rozwoju miasta, sprzyjało temu położenie blisko węgierskiej granicy dzięki czemu w Sanoku kwitł handel oraz prężnie działały warsztaty rzemieślnicze. Przy kościele św. Michała funkcjonowała szkoła parafialna – najsłynniejsi jej absolwenci, późniejsi studenci Uniwersytetu Jagiellońskiego to Grzegorz z Sanoka – wybitny humanista oraz Jan Grodek – rektor UJ w latach 1540-1552.

W 1523 roku starosta sanocki Mikołaj Wolski rozpoczął przebudowę i rozbudowę zamku nadając mu renesansowy charakter. Legenda głosi, że w Sanoku gościła małżonka króla Zygmunta Starego – Bona Sforza, choć zdania historyków są na ten temat podzielone. Nie ulega jednak wątpliwości, że królowa dbała o miasto – to ona sfinansowała rozbudowę zamku oraz przyczyniła się do przyznania przez króla licznych przywilejów.

Wszystko to znajduje potwierdzenie w herbie miasta – wdzięczni mieszczanie włączyli herb Bony Sforzy do dotychczasowego herbu Sanoka.

A skoro już jesteśmy przy symbolice herbowej… Kartusz herbowy Sanoka składa się z trzech pól. Najstarsze z nich to wyobrażenie Michała Archanioła walczącego ze smokiem. To pod jego wezwaniem był pierwszy sanocki kościół rzymskokatolicki i uważano go za patrona miasta. Jego podobiznę możemy spotkać na najstarszych pieczęciach miejskich. Wcześniej, w czasach ruskich patronem Sanoka był św. Dymitr, pod którego wezwaniem była miejska cerkiew prawosławna. Zarówno św. Dymitr jak i Archanioł Michał to wojownicy, którzy nosili rzymską zbroję i oręż w ręku, toteż podobieństwo graficzne obu patronów jest bardzo duże. Kolejna część herbu przedstawia Lewiatana, węża-smoka połykającego Saracena – herb rodowy sławnego mediolańskiego rodu Viscontich, którym pieczętowała się wspomniana wcześniej Bona Sforza. Ostatnim, trzecim elementem jest biały orzeł na czerwonym polu – pojawił się on w okresie autonomii galicyjskiej, kiedy to wiele miast spod zaboru austriackiego podkreślało w ten sposób swoją polskość. Całość wieńczy korona świadcząca o tym, że Sanok był miastem królewskim aż do 1772 roku czyli do pierwszego rozbioru Polski.

Od końca XVI w. rozpoczął się powolny upadek miasta. Przyczyniły się do tego głównie pożary, z których największy w 1566 roku zniszczył miasto tak dalece iż ocalał jedynie zamek, kościoł franciszkanów, 5 domów i górne przedmieście. W 1657 r. ziemię sanocką spustoszył najazd wojsk Jerzego II Rakoczego – sojusznika szwedzkiego króla, którego wojska zajmowały ówcześnie terytorium polski. Kolejne pożary, oraz zmiana przebiegu szlaków handlowych tylko przypieczętowały upadek miasta. Po pierwszym rozbiorze Polski w 1772 roku, Austriacy zastali miasto tak zniszczone, że siedzibę starostwa przeniesiono do pobliskiego Leska. Dopiero w 1812 roku cyrkuł został przeniesiony do wyremontowanego budynku zamku.

Kilka lat wcześniej, bo w roku 1809 doszło do ostatniej w historii obrony sanockiego zamku. Wojny napoleońskie, a w efekcie powstanie Księstwa Warszawskiego w zaborze rosyjskim, poderwało do działań niepodległościowych także mieszkańców Galicji. Ksawery Krasicki wraz ze zbrojnym oddziałem zajął miasto i zabarykadował się w zamku. Po rozpaczliwej obronie, pod naporem wojsk austriackich musiał ratować się ucieczką – zjechał ze stromej i skalistej 40-metrowej skarpy spod sanockiego zamku wprost w nurt Sanu, wykorzystując do zjazdu… koński brzuch. Wydarzenie to upamiętnia tablica, wmurowana w setną rocznicę tego wydarzenia w skałę przy „schodach zamkowych”, oraz postawiona na placu św. Jana przez samego zainteresowanego kapliczka, jako wotum za uratowanie życia.

W roku 1832 rozpoczęła się historia jednego z najbardziej rozpoznawalnych sanockich zakładów – założony przez Walentego Lipińskiego i Mateusza Beksińskiego zakład kotlarski, przemianowany później na zakład przemysłowy. Syn Walentego – Kazimierz Lipiński, kilka lat później założył Pierwsze Galicyjskie Towarzystwo Budowy Maszyn i Wagonów w Sanoku, a w latach 1894-95 przystąpił do budowy fabryki – obecnej Sanockiej Fabryki Autobusów „Autosan”. 

W 1848 roku Karol Pollak założył drukarnię, która wydawała wybitne dzieła literatury polskiej rozprzestrzeniając je nie tylko na terenie Galicji, ale także w zaborze pruskim i rosyjskim. Za jego sprawą powstała też księgarnia i publiczna wypożyczalnia książek. Na przełomie XIX i XX wieku życie kulturalne miasta intensywnie się rozwijało, powstało Towarzystwo Teatralno-Muzyczne „Gamba”, Towarzystwo Upiększania Miasta Sanoka, Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, ukraińskie stowarzyszenie kulturalne „Proświata”, rusińska czytelnia im. Kaczkowskiego i inne.

Niebagatelne znaczenie dla rozwoju miasta miało wybudowanie w 1872 r. linii kolejowej z Chyrowa przez Zagórz i Łupków na Węgry, oraz w 1884 r. z Zagórza przez Sanok do Jasła. Nie bez znaczenia był też intensywny rozwój przemysłu wydobywczego ropy naftowej – powstające wokół kopalnie dawały zatrudnienie mieszkańcom ubogich niegdyś miejscowości.

Wybuch i działania wojenne podczas I Wojny Światowej spowodowały w mieście znaczne straty. W przededniu wojny w Sanoku stacjonował słynny 45 Galicyjski Pułk Piechoty arcyksięcia Józefa Ferdynanda oraz mieściła się Komenda Uzupełnień pułku. Wojska rosyjskie wkroczyły do miasta 26 września 1914 roku, po kontrataku Austriaków zostały zmuszone do wycofania się za San by po miesiącu ponownie uderzyć na Sanok przesuwając fort na zachód i południe od miasta. W miejscowej fabryce wagonów Rosjanie urządzili stajnie dla koni, a w części hal produkcyjnych zorganizowali warsztaty naprawcze broni ciężkiej i samochodów.

11 maja 1915 roku armia austriacka ostatecznie wyparła z Sanoka Rosjan. Rozpoczęły się jednocześnie represje wobec osób współpracujących z Rosjanami, które wywożono do obozu koncentracyjnego w Talerhofie lub na miejscu rozstrzeliwano.

Ogromne zniszczenia wojenne, a także terror wojsk austro-węgierskich potęgowały nastroje niezadowolenia w społeczeństwie. Zaczęły ponownie rodzić się aspiracje niepodległościowe podsycane niepowodzeniami państw centralnych na frontach Europy, coraz przychylniejszą postawą państw ententy wobec sprawy polskiej, a także wybuchem rewolucji w Rosji.

1 listopada 1918 roku pierwsze polskie patrole opuściły gmach „Sokoła” przejmując władzę w mieście, a 13 grudnia na sanockim rynku zaprzysiężono pierwsze oddziały Wojska Polskiego.

Nie był to jednak koniec zmagań militarnych na ziemi sanockiej. Tereny pomiędzy Sanokiem a Ustrzykami Dolnymi stały się areną walk z wojskami Zachodnio-Ukraińskiej Republiki Ludowej.

Okres międzywojenny przyniósł szereg inwestycji przemysłowych w mieście, m.in. powstała Fabryka Gumy i Fabryka Akumulatorów „Warta”. Miasto weszło w skład Centralnego Okręgu Przemysłowego. Lata 30-te to także powstanie Muzeum „Łemkowszczyzna” oraz Muzeum Ziemi Sanockiej. Prężnie działał też Oddział Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego organizując ruch turystyczny.

Za Sanem powstało popularne w całym kraju sanatorium dr. Domańskiego, specjalizujące się w schorzeniach ginekologicznych i położnictwie. W leżącej po drugiej stronie góry Orli Kamień Lisznej działało należące do prezydentowej Mościckiej kolejne uzdrowisko.

Okres spokojnego rozwoju Sanoka został przerwany wybuchem II Wojny Światowej. Został zajęty 9 września 1939 roku przez atakujące od strony Przełęczy Łupkowskiej oddziały niemiecko-słowackie. Sanok stał się miastem granicznym – rzeką San przebiegała granica pomiędzy Generalnym Gubernatorstwem a Związkiem Radzieckim.

W 1940 roku zaczęła rozwijać się siatka podziemnych sił zbrojnych. Przez Sanok wiodły trasy kurierskie na węgry. Armia Krajowa, której Komenda Obwodowa mieściła się w Sanoku a jej siedzibą był dwór Gubrynowiczów w Porażu,  prowadziła w terenie liczne akcje dywersyjne.

Był to też czas prześladowań ludności żydowskiej i cygańskiej – do największych masowych egzekucji doszło na terenie obecnego cmentarza żydowskiego na Kiczurach oraz na Zasławiu koło Zagórza.

Wzdłuż wschodniego brzegu Sanu Rosjanie rozpoczęli budowę umocnień – tzw. Linię Mołotowa, nie zdążyli ich jednak ukończyć przed wybuchem wojny z Niemcami. Większość schronów nie była wyposażona ani nawet uzbrojona. Także strona niemiecka rozpoczęła umacnianie linii granicznej żelbetowymi schronami – dwa największe z nich zlokalizowano na dziedzińcu sanockiego zamku.

22 czerwca 1941 roku niemieckie samoloty przeleciały nad Sanokiem przekraczając granicę niemiecko-radziecką, a w kilka godzin później rozpoczął się ostrzał artyleryjski wybranych bunkrów Linii Mołotowa oraz strażnic granicznych. Po zajęciu terenów na wschód od Sanu, Niemcy założyli w Olchowcach jeden z największych w regionie obozów jenieckich. Obecnie w tym miejscu znajduje się cmentarz – liczbę ofiar obozu szacuje się na 10-20 tyś. Na terenie fabryki wagonów urządzono zakłady naprawcze sprzętu wojskowego – Panzer-Instandsetzungs-Kraftfahr-Werken, Instantsetzungsgruppe „Sud” (w skrócie K-Werk). Remontowano tam m.in. uszkodone czołgi, działa samobieżne, samochody pancerne i transportery opancerzone.

W sierpniu 1944 roku do Sanoka wkroczyły wojska radzieckie, a wycofujące się oddziały niemieckie  zniszczyły istniejące w mieście zakłady przemysłowe. Kiedy w całym kraju cichły echa wojny Sanocczyzna stała się poligonem wojny domowej pomiędzy ukraińskim podziemiem (UPA), polskim podziemiem (WIN,NSZ) i oddziałami MO, UB, oraz Ludowego Wojska Polskiego. Siała ona spustoszenie obszarów wiejskich. Ostatnim jej dramatycznym akordem była tzw. Akcja Wisła rozpoczęta wiosną 1947 roku, w wyniku której przesiedlono ludność ukraińską na Ziemie Odzyskane.

Już samo położenie miasta jest niezwykle malownicze, są to tereny o dużym zróżnicowaniu geograficznym i kulturowym. Na południowym wschodzie od miasta leżą Bieszczady – są one jedynym skrawkiem Karpat Wschodnich znajdującym się na terenie naszego kraju. Na południowy zachód od Sanoka znajdziemy wschodnią część Beskidu Niskiego – równie dzikiego i malowniczego jak Bieszczady. Od północnego wschodu miasto okalają pasma Gór Słonnych i Pogórza Przemyskiego – góry te wraz z północną częścią Bieszczadów nazywane są Górami Sanocko-Turczańskimi. Natomiast idąc, bądź co jest zdecydowanie ciekawszą opcją – płynąc, z nurtem Sanu po lewej ręce będziemy mieć pasmo Pogórza Dynowskiego które jest pogórzem Beskidu Niskiego. Samo miasto rozłożyło się w malowniczej dolinie Sanu u stóp Gór Słonnych, natomiast starówka leży na stromym wzniesieniu, którego najwyższym punktem jest Góra Parkowa o wyskokości 362 m n.p.m. Sanok obejmuje powierzchnię 38 km2, na co składa się siedem dzielnic: Śródmieście, Błonie, Wójtostwo, Posada, Zatorze, Dąbrówka i Olchowce. Obecna liczebność mieszkańców to ok. 38 tyś.

 

Historia sanockiego grodu sięga wiele wieków wstecz. Już w połowie XII w. osada założona nad wijącym się miedzy zalesionymi górami Sanem, od którego wzięła swoja nazwę, pełniła ważną rolę obronną i administracyjną. Najstarsza pisana wzmianka o Sanoku pochodzi czasów gdy ziemie te należały do książąt ruskich – w Latopisie Hipackim można przeczytać, że w 1150 r. król węgierski Gejza II „przeszedł góry i wziął gród Sanok i posadnika jego i wiosek w Przemyskiem wiele wziął”. Później dwukrotnie jeszcze w rzeczonym Latopisie czytamy o Sanoku: w 1205 roku wzmiankuje o odbytym w grodzie sanockim spotkaniu króla węgierskiego z ruską księżniczką Anną (matką króla Daniela Halickiego), a w 1231 roku o wyprawie księcia Aleksandra do Sanoka.

Jeszcze za czasów przynależności do Rusi Halickiej, w 1339 roku Sanok otrzymał przywilej lokacyjny na prawie magdeburskim. Podpisał go 20 stycznia 1339 roku książę halicki Jerzy Trojdenowicz wywodzący się z mazowieckiej linii Piastów. Pierwszym zasadźcą i wójtem sanockim był niejaki Bartko z Sandomierza. W rok później, po śmierci Jerzego Trojdenowicza rozpoczęła się rywalizacja o tron halicki pomiędzy Litwą, Tatarami, Węgrami i Polakami. Ziemie rusi halickiej przechodziły z rąk do rąk, by ostatecznie w 1344 roku zwycięstwo swe przypieczętował Kazimierz Wielki. 25 kwietnia 1366 roku, król wydał dokument potwierdzający prawa miejskie Sanoka. Za jego panowania rozbudowano zamek oraz postawiono kościół pw. Archanioła Michała.

Po śmierci Kazimierza Wielkiego w 1370 roku Sanok przeszedł pod panowanie Węgierskie. Namiestnikiem Rusi w imieniu króla Ludwika Andegaweńskiego został Władysław Opolczyk. 27 lutego 1377 roku nadał on prawo osiedlenia się w Sanoku franciszkanom ze Lwowa i ufundował  poza murami miasta, drewniany kościół pw. Matki Boskiej, jednocześnie ofiarowując drewniany dworek, który miał służyć za klasztor. Warto wspomnieć, iż rzeczony Władysław był również fundatorem klasztoru Paulinów na Jasnej Górze w Częstochowie, którym ofiarował przywieziony z Rusi Halickiej obraz Czarnej Madonny. Prawo osiedlenia się w obrębie murów miejskich nadała franciszkanom Elżbieta Bośniaczka – żona Ludwika Węgierskiego, królowa węgierska i tytularna królowa Polski.

W 1387 roku Jadwiga – córka Ludwika Andegaweńskiego, stając się królową Polski i jednocześnie księżną Rusi Halickiej, włączyła ją na powrót w granice Polski. Sanok powrócił wówczas do roli głównego ośrodka administracyjnego regionu stając się siedzibą nowej jednostki administracyjnej o nazwie Ziemia Sanocka. Rozciągając się od źródeł Sanu na południu po Błażową na północy, Krosno na zachodzie, a na wschodzie granicząc z ziemią przemyską w okolicy Ustrzyk Dolnych, była jedną z pięciu części tworzących w okresie staropolskim województwo ruskie.

Rok 1417 przyniósł nowe, doniosłe w skali całego kraju wydarzenia. 2 maja w Sanoku, w kościele farnym ślub ze swą trzecią żoną wziął król Polski – Władysław Jagiełło. Jego wybranką była niemłoda już i niosąca spory bagaż doświadczeń miłosnych i małżeńskich Elżbieta Granowska. Związek ten nie był mile widziany na dworze, nawet sam arcybiskup Zbigniew Oleśnicki domagał się unieważnienia małżeństwa z 40-letnią chorą na gruźlicę wdową. Nastroje otoczenia króla najlepiej oddaje kronikarz Marcin Bielski, który odnotował w „Kronice Polskiej” iż: „Król co miał nieprzyjaciela gonić, wolał tymczasem weselić się w Sanoku. Aby był jeszcze młodą pojął, ale babę, Helżbietę, córkę Ottona z Pilicy, Wojewody Sandomirskigo, którą przedtem uniósł jeden Morawczyk, a potem mu ją drugi wydarł, potem zaś była z Granowskim, Kasztelanem Nakielskim. Taż królowi nie wiedzieć z czego się spodobała, bo już stara była i wyschła od suchot, tak ludzie rozumieli, że go zaczarowała…”.

Po uroczystości zaślubin, królewską parę „młodą” podjął na zamku kasztelan sanocki, a następnie ucztowano na zamku Sobień – wzniesionym na stromym wzgórzu, tuż nad wodami Sanu.

Jakieś złe fatum ciążyło jednak nad Granowską, ponieważ i to małżeństwo nie trwało długo. Po trzech latach, dokładnie w dniu rocznicy ślubu królowa zmarła.

Ostatnia żona Jagiełły – Zofia Holszańska zwana powszechnie Sonką, także była związana z Sanokiem. Po śmierci króla w 1434 roku osiadła ona na stałe w sanockim zamku. To jej miasto zawdzięcza dalszy rozwój i rozbudowę, rozwiązała m.in. spór pomiędzy radą miejską a mieszczaninem Tomaszem Ikonowiczem o prawo do użytkowania ogrodu na górze Stróżnia (dzisiejsza góra Parkowa) – od tamtej pory aż „po wsze czasy” ogród miał służyć wszystkim sanoczanom. Nie stroniła również od polityki wspierając swojego syna Kazimierza Jagielończyka, a na sanockim zamku podejmowała ważne osobistości, jak np. kardynał Oleśnicki.

Nie omijały również Sanoka klęski żywiołowe, epidemie czy wojny. Krwawe żniwo zebrała w 1448 roku zaraza, a w kilka lat później w 1470 większość zabudowy miejskiej strawił ogromny pożar. Niedługo po tym, w roku 1474 ziemię sanocką splądrowały wojska węgierskiego króla Macieja Korwina spierającego się z Jagielończykiem o czeską koronę.

XVI w to okres szybkiego rozwoju miasta, sprzyjało temu położenie blisko węgierskiej granicy dzięki czemu w Sanoku kwitł handel oraz prężnie działały warsztaty rzemieślnicze. Przy kościele św. Michała funkcjonowała szkoła parafialna – najsłynniejsi jej absolwenci, późniejsi studenci Uniwersytetu Jagiellońskiego to Grzegorz z Sanoka – wybitny humanista oraz Jan Grodek – rektor UJ w latach 1540-1552.

W 1523 roku starosta sanocki Mikołaj Wolski rozpoczął przebudowę i rozbudowę zamku nadając mu renesansowy charakter. Legenda głosi, że w Sanoku gościła małżonka króla Zygmunta Starego – Bona Sforza, choć zdania historyków są na ten temat podzielone. Nie ulega jednak wątpliwości, że królowa dbała o miasto – to ona sfinansowała rozbudowę zamku oraz przyczyniła się do przyznania przez króla licznych przywilejów.

Wszystko to znajduje potwierdzenie w herbie miasta – wdzięczni mieszczanie włączyli herb Bony Sforzy do dotychczasowego herbu Sanoka.

A skoro już jesteśmy przy symbolice herbowej… Kartusz herbowy Sanoka składa się z trzech pól. Najstarsze z nich to wyobrażenie Michała Archanioła walczącego ze smokiem. To pod jego wezwaniem był pierwszy sanocki kościół rzymskokatolicki i uważano go za patrona miasta. Jego podobiznę możemy spotkać na najstarszych pieczęciach miejskich. Wcześniej, w czasach ruskich patronem Sanoka był św. Dymitr, pod którego wezwaniem była miejska cerkiew prawosławna. Zarówno św. Dymitr jak i Archanioł Michał to wojownicy, którzy nosili rzymską zbroję i oręż w ręku, toteż podobieństwo graficzne obu patronów jest bardzo duże. Kolejna część herbu przedstawia Lewiatana, węża-smoka połykającego Saracena – herb rodowy sławnego mediolańskiego rodu Viscontich, którym pieczętowała się wspomniana wcześniej Bona Sforza. Ostatnim, trzecim elementem jest biały orzeł na czerwonym polu – pojawił się on w okresie autonomii galicyjskiej, kiedy to wiele miast spod zaboru austriackiego podkreślało w ten sposób swoją polskość. Całość wieńczy korona świadcząca o tym, że Sanok był miastem królewskim aż do 1772 roku czyli do pierwszego rozbioru Polski.

Od końca XVI w. rozpoczął się powolny upadek miasta. Przyczyniły się do tego głównie pożary, z których największy w 1566 roku zniszczył miasto tak dalece iż ocalał jedynie zamek, kościoł franciszkanów, 5 domów i górne przedmieście. W 1657 r. ziemię sanocką spustoszył najazd wojsk Jerzego II Rakoczego – sojusznika szwedzkiego króla, którego wojska zajmowały ówcześnie terytorium polski. Kolejne pożary, oraz zmiana przebiegu szlaków handlowych tylko przypieczętowały upadek miasta. Po pierwszym rozbiorze Polski w 1772 roku, Austriacy zastali miasto tak zniszczone, że siedzibę starostwa przeniesiono do pobliskiego Leska. Dopiero w 1812 roku cyrkuł został przeniesiony do wyremontowanego budynku zamku.

Kilka lat wcześniej, bo w roku 1809 doszło do ostatniej w historii obrony sanockiego zamku. Wojny napoleońskie, a w efekcie powstanie Księstwa Warszawskiego w zaborze rosyjskim, poderwało do działań niepodległościowych także mieszkańców Galicji. Ksawery Krasicki wraz ze zbrojnym oddziałem zajął miasto i zabarykadował się w zamku. Po rozpaczliwej obronie, pod naporem wojsk austriackich musiał ratować się ucieczką – zjechał ze stromej i skalistej 40-metrowej skarpy spod sanockiego zamku wprost w nurt Sanu, wykorzystując do zjazdu… koński brzuch. Wydarzenie to upamiętnia tablica, wmurowana w setną rocznicę tego wydarzenia w skałę przy „schodach zamkowych”, oraz postawiona na placu św. Jana przez samego zainteresowanego kapliczka, jako wotum za uratowanie życia.

W roku 1832 rozpoczęła się historia jednego z najbardziej rozpoznawalnych sanockich zakładów – założony przez Walentego Lipińskiego i Mateusza Beksińskiego zakład kotlarski, przemianowany później na zakład przemysłowy. Syn Walentego – Kazimierz Lipiński, kilka lat później założył Pierwsze Galicyjskie Towarzystwo Budowy Maszyn i Wagonów w Sanoku, a w latach 1894-95 przystąpił do budowy fabryki – obecnej Sanockiej Fabryki Autobusów „Autosan”. 

W 1848 roku Karol Pollak założył drukarnię, która wydawała wybitne dzieła literatury polskiej rozprzestrzeniając je nie tylko na terenie Galicji, ale także w zaborze pruskim i rosyjskim. Za jego sprawą powstała też księgarnia i publiczna wypożyczalnia książek. Na przełomie XIX i XX wieku życie kulturalne miasta intensywnie się rozwijało, powstało Towarzystwo Teatralno-Muzyczne „Gamba”, Towarzystwo Upiększania Miasta Sanoka, Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, ukraińskie stowarzyszenie kulturalne „Proświata”, rusińska czytelnia im. Kaczkowskiego i inne.

Niebagatelne znaczenie dla rozwoju miasta miało wybudowanie w 1872 r. linii kolejowej z Chyrowa przez Zagórz i Łupków na Węgry, oraz w 1884 r. z Zagórza przez Sanok do Jasła. Nie bez znaczenia był też intensywny rozwój przemysłu wydobywczego ropy naftowej – powstające wokół kopalnie dawały zatrudnienie mieszkańcom ubogich niegdyś miejscowości.

Wybuch i działania wojenne podczas I Wojny Światowej spowodowały w mieście znaczne straty. W przededniu wojny w Sanoku stacjonował słynny 45 Galicyjski Pułk Piechoty arcyksięcia Józefa Ferdynanda oraz mieściła się Komenda Uzupełnień pułku. Wojska rosyjskie wkroczyły do miasta 26 września 1914 roku, po kontrataku Austriaków zostały zmuszone do wycofania się za San by po miesiącu ponownie uderzyć na Sanok przesuwając fort na zachód i południe od miasta. W miejscowej fabryce wagonów Rosjanie urządzili stajnie dla koni, a w części hal produkcyjnych zorganizowali warsztaty naprawcze broni ciężkiej i samochodów.

11 maja 1915 roku armia austriacka ostatecznie wyparła z Sanoka Rosjan. Rozpoczęły się jednocześnie represje wobec osób współpracujących z Rosjanami, które wywożono do obozu koncentracyjnego w Talerhofie lub na miejscu rozstrzeliwano.

Ogromne zniszczenia wojenne, a także terror wojsk austro-węgierskich potęgowały nastroje niezadowolenia w społeczeństwie. Zaczęły ponownie rodzić się aspiracje niepodległościowe podsycane niepowodzeniami państw centralnych na frontach Europy, coraz przychylniejszą postawą państw ententy wobec sprawy polskiej, a także wybuchem rewolucji w Rosji.

1 listopada 1918 roku pierwsze polskie patrole opuściły gmach „Sokoła” przejmując władzę w mieście, a 13 grudnia na sanockim rynku zaprzysiężono pierwsze oddziały Wojska Polskiego.

Nie był to jednak koniec zmagań militarnych na ziemi sanockiej. Tereny pomiędzy Sanokiem a Ustrzykami Dolnymi stały się areną walk z wojskami Zachodnio-Ukraińskiej Republiki Ludowej.

Okres międzywojenny przyniósł szereg inwestycji przemysłowych w mieście, m.in. powstała Fabryka Gumy i Fabryka Akumulatorów „Warta”. Miasto weszło w skład Centralnego Okręgu Przemysłowego. Lata 30-te to także powstanie Muzeum „Łemkowszczyzna” oraz Muzeum Ziemi Sanockiej. Prężnie działał też Oddział Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego organizując ruch turystyczny.

Za Sanem powstało popularne w całym kraju sanatorium dr. Domańskiego, specjalizujące się w schorzeniach ginekologicznych i położnictwie. W leżącej po drugiej stronie góry Orli Kamień Lisznej działało należące do prezydentowej Mościckiej kolejne uzdrowisko.

Okres spokojnego rozwoju Sanoka został przerwany wybuchem II Wojny Światowej. Został zajęty 9 września 1939 roku przez atakujące od strony Przełęczy Łupkowskiej oddziały niemiecko-słowackie. Sanok stał się miastem granicznym – rzeką San przebiegała granica pomiędzy Generalnym Gubernatorstwem a Związkiem Radzieckim.

W 1940 roku zaczęła rozwijać się siatka podziemnych sił zbrojnych. Przez Sanok wiodły trasy kurierskie na węgry. Armia Krajowa, której Komenda Obwodowa mieściła się w Sanoku a jej siedzibą był dwór Gubrynowiczów w Porażu,  prowadziła w terenie liczne akcje dywersyjne.

Był to też czas prześladowań ludności żydowskiej i cygańskiej – do największych masowych egzekucji doszło na terenie obecnego cmentarza żydowskiego na Kiczurach oraz na Zasławiu koło Zagórza.

Wzdłuż wschodniego brzegu Sanu Rosjanie rozpoczęli budowę umocnień – tzw. Linię Mołotowa, nie zdążyli ich jednak ukończyć przed wybuchem wojny z Niemcami. Większość schronów nie była wyposażona ani nawet uzbrojona. Także strona niemiecka rozpoczęła umacnianie linii granicznej żelbetowymi schronami – dwa największe z nich zlokalizowano na dziedzińcu sanockiego zamku.

22 czerwca 1941 roku niemieckie samoloty przeleciały nad Sanokiem przekraczając granicę niemiecko-radziecką, a w kilka godzin później rozpoczął się ostrzał artyleryjski wybranych bunkrów Linii Mołotowa oraz strażnic granicznych. Po zajęciu terenów na wschód od Sanu, Niemcy założyli w Olchowcach jeden z największych w regionie obozów jenieckich. Obecnie w tym miejscu znajduje się cmentarz – liczbę ofiar obozu szacuje się na 10-20 tyś. Na terenie fabryki wagonów urządzono zakłady naprawcze sprzętu wojskowego – Panzer-Instandsetzungs-Kraftfahr-Werken, Instantsetzungsgruppe „Sud” (w skrócie K-Werk). Remontowano tam m.in. uszkodone czołgi, działa samobieżne, samochody pancerne i transportery opancerzone.

W sierpniu 1944 roku do Sanoka wkroczyły wojska radzieckie, a wycofujące się oddziały niemieckie  zniszczyły istniejące w mieście zakłady przemysłowe. Kiedy w całym kraju cichły echa wojny Sanocczyzna stała się poligonem wojny domowej pomiędzy ukraińskim podziemiem (UPA), polskim podziemiem (WIN,NSZ) i oddziałami MO, UB, oraz Ludowego Wojska Polskiego. Siała ona spustoszenie obszarów wiejskich. Ostatnim jej dramatycznym akordem była tzw. Akcja Wisła rozpoczęta wiosną 1947 roku, w wyniku której przesiedlono ludność ukraińską na Ziemie Odzyskane.

Top 10 atrakcji w Sanoku

Skansen w Sanoku i Rynek Galicyjski

Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, to największe w Polsce i jedno z największych w Europie skansenów. Na obszarze 38 ha prezentuje unikatową architekturę i kulturę pogranicza wschodniej części polskich Karpat (Bieszczady, Beskid Niski i ich pogórza). 

Sektory podzielone są według grup etnograficznych (Bojkowie, Łemkowie, Pogórzanie Wschodni, Pogórzanie Zachodni i Dolinianie), bowiem każda z nich wyróżniała się unikatową architekturą obejść jak i świątyń. Łącznie zgromadzono ponad 180 obiektów. Są to różnego rodzaju: chaty, zabudowania gospodarcze, kuźnie, młyn, wiatraki, szkoła, zajazd, remizy strażackie i przede wszystkim obiekty sakralne (cerkwie, kościół, kapliczki). Warto nie omijać też sektora naftowego, gdzie zgromadzono zabytki techniki obrazujące rozwój przemysłu naftowego (który, nota bene narodził się właśnie w Galicji!)

Największe wrażenie robi odtworzony galicyjski rynek, wiernie odwzorowujący zabudowę małego miasteczka z warsztatami rzemieślników, sklepami i innymi równie ciekawymi obiektami. Będąc w  Sanoku, koniecznie trzeba odwiedzić Skansen – jedno z najpiękniejszych muzeów na świeżym powietrzu w Europie. 

Galicyjski Rynek  to oddzielny sektor Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, odwzorowujący rynek typowego małego miasteczka galicyjskiego z przełomu XIX/XX w. Sektor został oficjalnie otwarty 16 września 2011 rok. Znajdziemy tam przykłady zabudowy z 13 podkarpackich miejscowości: Dębowca, Jaślisk, Sanoka, Jaćmierza, Niebylca, Jedlicza, Birczy, Rybotycz, Sokołowa, Brzozowa, Starej Wsi  oraz z  Ustrzyk Dolnych, w tym dom żydowski i remiza z Golcowej. Każdy obiekt został wyposażony wedle swojej funkcji w stosowne meble, sprzęty i urządzenia dające zwiedzającym pełny obraz życia, pracy i wypoczynku jego dawnych mieszkańców.

Warto dodać że w okresie sezonu turystycznego niektóre z obiektów „ożywają” obsługiwane przez pracowników skansenu przebranych w oryginalne stroje z epoki np. zegarmistrz, aptekarz, urzędnik pocztowy czy Żyd grajacy na katarynce. To prawdziwa podróż w czasie.

Godziny otwarcia:

od 1 do 30 kwietnia w godz. od 9:00 do 16:00

od 1 maja do 30 września w godz. od 8:00 do 18:00

od 1 października do 31 października w godz. od 8:00 do 16:00

od 1 listopada do 31 marca w godz. od 9:00 do 14:00

 

Bilety:

bilet normalny – dla osoby dorosłej 20 zł

bilet ulgowy 15 zł

dzieci do 7 lat – 0 zł

W poniedziałki wstęp wolny (w godzinach od 9:00 do 12:00)

Muzeum Historyczne w Sanoku

W Zamku Królewskim w Sanoku znajduje się obecnie muzeum historyczne, galeria malarstwa Ecole de Paris oraz najcenniejsza w Europie kolekcja ikon. Osobne skrzydło poświęcone jest życiu i twórczości Zdzisława Beksińskiego – artyście rodem z Sanoka.

W Zamku Królewskim w Sanoku znajduje się obecnie muzeum historyczne, galeria malarstwa Ecole de Paris oraz najcenniejsza w Europie kolekcja ikon. Osobne skrzydło poświęcone jest życiu i twórczości Zdzisława Beksińskiego – artyście rodem z Sanoka.

Zamek to zdecydowanie jedno z MUST SEE podczas wizyty w Sanoku – Skarbcu Bieszczadów.

Komnaty renesansowego zamku mieszczą jedną z najpiękniejszych kolekcji sztuki cerkiewnej – ponad 1200 eksponatów, od najwcześniejszych przykładów malarstwa cerkiewnego poprzez przedmioty liturgiczne pochodzące z istniejących bądź nieistniejących prawosławnych i greckokatolickich cerkwi z terenów południowo-wschodniej Polski i dzisiejszej Ukrainy, aż po bogatą kolekcję malowideł z końcowej fazy malarstwa ikonowego – z XIX w. Uzupełnieniem ekspozycji jest znajdujący się na I piętrze zamku kompletny ikonostas, w którym umieszczone są ikony z przełomu XVII i XVIII w.

Osobne skrzydło poświęcono największej na świecie – liczącej ok. 600 prac – ekspozycji prac Zdzisława Beksińskiego prezentującej jego bogatą i różnorodną twórczość. Wystawa zabiera zwiedzających w podróż przez etapy twórczości mistrza. Sala sanocka obok fotografii z lat 50 prezentuje wczesne prace, serię unikatowych obrazów malowanych na szkle czy równie interesujących realizacji rzeźbiarskich. Kolejna sala, będąca wiernie odtworzoną warszawską pracownią pozwala widzowi podejrzeć najbardziej intymną sferę życia twórczego artysty. Zwieńczeniem zbiorów są dwie sale umiejscowione na niższych kondygnacjach prezentujące najważniejszy dorobek artystyczny Beksińskiego.

Godziny otwarcia:

od 1 kwietnia do 31 października

pon. 8:00 – 12:00

  1. – niedz. – 9:00 – 17:00

od 2 listopada do 31 marca

pon. 8:00 – 12:00

  1. – śr. – 9:00 – 17:00

czw. – niedz. – 9:00 – 15:00

Bilety:

normalne – 18 zł

ulgowe – 13 zł

rodzinne – 48 zł

przewodnik w języku polskim – 55 zł

przewodnik w języku angielskim, francuskim lub niemieckim – 70 zł

Kontakt:

tel. + 48 13 46 306 09 wew. 35

e-mail: rezerwacja.mhs@interia.pl

Jak dojechać [mapa]

Ciekawostki

  • Muzeum Historyczne w Sanoku jest jedynym spadkobiercom mistrza Zdzisława Beksińskiego – stało się tym samym właścicielem wszystkich jego prac (nie licząc tych zakupionych przez prywatnych kolekcjonerów)
  • Pod zamkiem znajdują się dwa niemieckie schrony obserwacyjne – jeden z nich można zwiedzać w zamkowych podziemiach
  • W zbiorach sanockiego muzeum znajduje się jeden rysunek samego Pabla Picassa
  • W Muzeum została niedawno odnaleziona zbójnicka armata z Odrzechowej – historia tego odkrycia oraz historia samej armaty znajduje się tutaj

Historia Zamku Królewskiego w Sanoku

Pierwotnie gotycka budowla sanockiego zamku wzniesiona została na miejscu dawnego ruskiego grodu. W pierwszej połowie XVI w. zamek przebudowany został za sprawą żony króla Zygmunta Starego – Bony Sforzy. Kolejną przebudowę obiekt przeszedł pod zaborem austriackim, kiedy to m.in. zostało rozebrane skrzydło południowe. Swój obecny wygląd zamek zawdzięcza rekonstrukcji poprzedzonej szeroko zakrojonymi badaniami, nad przywróceniem jego stanu z okresu świetności. Przy murach obwodowych, po obydwu stronach bramy, funkcjonowało zaplecze gospodarcze – pomieszczenia mieszkalne dla służby, stajnie, wozownia, zbrojownia, kuchnia, łaźnia, piekarnia, browar, których fundamenty odsłaniane są systematycznie podczas wykopalisk archeologoczncyh. Zachowana do dzisiaj studnia powstała jeszcze za czasów starosty Mikołaja Wolskiego w 1. poł. XVI w. Najznamienitszymi gośćmi nadsańskiej warowni gośćmi byli: królowie Kazimierz Wielki i Władysław Jagiełło z trzecią żoną Elżbietą Granowską z Pilczy (po ślubie w Sanoku), kardynał Oleśnicki. Zamek był także rezydencją czwartej żony Władysława Jagiełły – królowej Zofii (Sonki) i królowej Izabeli Węgierskiej, wdowy po Janie Zapolyi.

Zamek był ważnym punktem strategicznym na pograniczu polsko-rusko-węgierskim. Świadczy o tym nie tylko jego położenie, ale choćby mury obronne o grubości 4 łokci (2,4 m), posiadał też masywną, kamienną, gotycką wieżę z czasów króla Kazimierza Wielkiego, wieżę ceglaną, most zwodzony i fosy – co stanowiło potężny zespół obronny.

Urokliwy sanocki rynek w sam raz na wakacyjny wypad.
Sanocki Rynek

Starówki miejskie są zawsze chętnie odwiedzane przez turystów ze wszystkich zakątków świata. Powodów tego stanu rzeczy może być wiele – jednych przyciągną tu liczne zabytki, innych mnogość kawiarni i restauracji.

Obecną formę sanocki rynek zyskał po przebudowie przeprowadzonej przez Austriaków w 1786 roku. Okalające go kamienice pochodzą w większości z XVIII i XIX w. i mieściły się w nich  głównie żydowskie karczmy i zajazdy. Odświeżony w ostatnich latach zyskał nową nawierzchnię i oświetlenie, a kamieniczki nowe elewacje. Latem jest to tętniące życiem serce miasta, pełne gwarnego tłumu, ogródków piwnych przy restauracjach i smakowitych zapachów regionalnych potraw dobiegających z wnętrz tychże restauracji. Odbywają się tu różnego rodzaju imprezy jak np. popularne w ostatnich  latach zloty foodtrucków, czy wpisany już na stałe w historię miasta Jarmark Ikon.

Na szczególną uwagę zasługuje m.in. budynek ratusza miejskiego – po pożarze poprzedniego drewnianego ratusza, nowy powstał w XVIII w. na skutek przebudowy istniejącej już kamienicy. W 1934 roku gmach przeszedł kolejną przebudowę, w jego bryłę włączona została kolejna sąsiadująca kamienica, a całości nadano spójny charakter jednej budowli. Zwieńczenie centralnej części stanowi zegar wykonany w Pradze, a uruchomiony 1 lutego 1906 roku. Na szczycie lewego skrzydła widnieje herb Sanoka, na prawym zaś godło państwowe. Obecny, odświeżony wygląd odzwierciedla stan ratusza z okresu międzywojennego. Siedzibę mają tu Urząd Stanu Cywilnego, Biuro Wystaw Artystycznych, Centrum Informacji Turystycznej oraz różne instytucje i punkty handlowe i usługowe. Fundamenty pierwotnego ratusza, który spłonął w 1680 roku, odkryto podczas prac archeologicznych prowadzonych równolegle z rewitalizacją sanockiego rynku. Po ułożeniu nowej nawierzchni ich zarys został zaznaczony kostką brukową w innym kolorze.

Spośród rzędów kamienic okalających sanocki rynek wyróżnia się eklektyczna budowla Urzędu Miasta. Postawiona została przez Austriaków w latach 1875-89 na potrzeby Rady Powiatowej. Fasadę budynku zdobi historyczny herb ziemi sanockiej – złoty dwugłowy orzeł na błękitnym polu.

 

Spływy pontonowe

Wizyta w Bieszczadach nie zawsze musi, a wręcz nawet nie powinna ograniczać się tylko do wędrówek po zielonych połoninach, czy kąpieli słonecznych na plażach wokół Zalewu Solińskiego. Jedną z popularniejszych form aktywnego wypoczynku są spływy pontonowe po najbardziej malowniczych odcinkach rzeki San.

Mający swoje źródła w samym sercu Bieszczadów na pograniczu polsko-ukraińskim, przepływając przez zapory Solińską i Myczkowiecką, w Sanoku już czy nawet wyżej w Lesku przybiera formę szerokiej i spokojnie płynącej ale wciąż górskiej rzeki.

Wyobraźcie sobie, leniwą podróż z prądem rzeki w otoczeniu puszczańskich lasów, wzgórz, osuwisk odkrywających tajemnice karpackiej geologii, dzikie ptactwo podrywające się z wody do lotu na nasz widok… szare i białe czaple, bociana czarnego, kaczki, a my niesieni prądem po prostu odpoczywamy otoczeni zielenią. Towarzyszą temu wszystkiemu dźwięki uspokajającego szumu wijącej się jak wstęga górskiej rzeki. Pod pontonami widać skaliste dno, a w czystej jak kryształ wodzie widać uciekające pstrągi i inne gatunki ryb.

Kościół Franciszkanów

Najstarszym budynkiem centralnego placu jest kościół i klasztor oo. Franciszkanów pw. Podwyższenia Krzyża Świętego. Wybudowany został w stylu barokowym w latach 1632-40. We wnętrzu podziwiać można piękne, późnobarokowe ołtarze, oraz obraz Matki Bożej Pocieszenia – Pani Ziemi Sanockiej.

Najstarszym budynkiem centralnego placu jest kościół i klasztor oo. Franciszkanów pw. Podwyższenia Krzyża Świętego. Wybudowany został w stylu barokowym w latach 1632-40. We wnętrzu podziwiać można piękne, późnobarokowe ołtarze, oraz obraz Matki Bożej Pocieszenia – Pani Ziemi Sanockiej. Madonna ubrana jest w srebrną, barokową sukienkę wykonaną ok. 1700 roku. Legenda głosi, że obraz został przywieziony z wyprawy moskiewskiej przez Krzysztofa Tarnowskiego, jednak historycy obalają ten mit datując powstanie dzieła na pierwszą połowę XVII w.

W ołtarzu głównym umieszczony jest łaskami słynący krzyż z drugiej połowy XVII w. Cenny również jest obraz św. Antoniego znajdujący się w prawym ołtarzu bocznym. Polichromie autorstwa Władysława Lisowskiego wykonane zostały w latach 1935-36.

Historia Franciszkanów w Sanoku sięga 1377 roku, kiedy to zostali sprowadzeni do miasta przez Władysława Opolczyka. Ich klasztor mieścił się poza murami miasta i dopiero w 1384 roku przywilej osiedlenia się w obrębie murów wydała Franciszkanom Elżbieta Bośniaczka. W zakrystii kościoła znajduje się jej portret wykonany w drugiej połowie XIX wieku.

W kaplicy św. Franciszka odkryto średniowieczne cmentarzysko i mury datowane na XIV w., natomiast na jej ścianach XVII-wieczne polichromie figuralne.

Pierwotne zabudowania klasztorne spłonęły w jednym z pożarów nękających miasto, w 1604 roku. Obecne, wymurowane z łamanego kamienia i cegły powstały w latach 1632-40.  Podwórze klasztorne otoczone kamiennym murem, wraz z bramą wjazdową datuje się na XVIII w. Klasztor był wielokrotnie przebudowywany. W jego obrębie działa księgarnia i kawiarenka „U Mnicha” słynąca z rewelacyjnych herbat i kaw z różnych zakątków świata.

Ławeczka Dobrego Wojaka Szwejka

Na ulicy 3 Maja – czyli popularnym wśród sanoczan deptaku, na jednej z ławeczek siedzi postać Dobrego Wojaka Szwejka odlana z brązu. Upamiętnia ona wizytę w Sanoku – tej znanej, co ważne literackiej postaci. Jak pisze Jaroslav Hasek żołnierze z Budziejowickiej Marszkompanii zameldowali się w Sanoku.

Zameldowali się w Sanoku na stacji kolejowej 15.VII 1915 roku. Można spędzić pół dnia szukając w Sanoku pamiątek z czasów monarchii Austro-Węgierskiej, np. nieopodal deptaka znajduje się Hotel „Pod 3 Różami” – dawniej tzw. dom… połączonych rozrywek 😉, Zaułek Dobrego Wojaka Szwejka – pierwsza w Polsce ulica nazwana imieniem tego literackiego bohatera, szkoła w której zatrzymała się kompania Szwejka. Na sanockim cmentarzu spoczywa nawet Marszałek Fryderyk von Vrocien  – dowódca Twierdzy Budapeszt. Pomnik Szwejka został uroczyście odsłonięty w 2003 roku, między innymi przez wnuka Jarosłava Haska – Richarda.

źródło: wikiwand.com
Parki Miejski w Sanoku

Park Miejski znajduje się w centrum miasta, w najwyższym jego punkcie. Wejścia do Parku rozmieszczono przy ulicach Mickiewicza i Kościuszki, a także mniej znane u stóp góry parkowej od strony ulicy 2 Pułku Strzelców Podhalańskich.

Park został założony w 1896 roku, a na jego szczycie w 100 rocznicę urodzin Adama Mickiewicza usypano kopiec poświęconym naszemu narodowemu wieszczowi. Imieniem innego wybitnego Polaka – Fryderyka Szopena nazwane jest źródełko na stoku góry parkowej.

Park jest najwyższym punktem Sanoka (362 m n.p.m.), a wzniesienie na którem jest usytuowany znane jest wśród Sanoczan aż pod 3 nazwami: Aptekarka, Góra parkowa i Stróżnia. Spacerując parkowymi alejkami można napotkać wiele pomnikowych drzew rzadkich gatunków, między innymi: cisa pospolitego, surmię, daglezję zieloną, sosnę wejmutkę i sosnę czarną.
Na szczycie w kierunku północnym ustawiono platformę widokową z której rozpościera się piękna panorama z widokiem na Góry Słonne, Górę Fajkę (Horodyszcze – pierwotny Sanok) oraz dolinę rzeki San.

Sanok na wakacje - zabytkowy plac św. Michała.
Plac Św. Michała

Plac położony jest w centralnej części miasta i nazywany przez mieszkańców „Małym Rynkiem” w odróżnieniu od rynku głównego oddalonego od niego o zaledwie kilka kroków. Powstał w 1784 roku, po likwidacji istniejącego tu pierwotnie cmentarza.

Cmentarza należącego do kościoła św. Michała, bowiem zgodnie z cyrkularzem wydanym przez władze Królestwa Galicji i Lodomerii w 1784 wszystkie cmentarze w kraju przeniesiono w „przyzwoite miejsce poza osiadłościami” i starannie ogrodzono. Pierwotnie nazywany był Placem Mansjonarskim z racji przylegającego doń od zachodu Domu Mansjonarzy. Pełnił funkcję placu handlowego, obecnie zlokalizowany jest przy nim postój taksówek oraz zagospodarowana przestrzeń do wypoczynku.

Podczas prac rewitalizacyjnych placu przeprowadzono szeroko zakrojone wykopaliska archeologiczne, podczas których natrafiono na ludzkie szczątki – pozostałości zlikwidowanego przed wiekami cmentarza, monety oraz, co najistotniejsze – odsłonięte zostały fundamenty kościoła w którym w roku 1417 odbył się ślub króla Władysława Jagiełły z Elżbietą Granowską. Dziś są one na powrót zasypane i przykryte brukiem,  jednak aby zachować po nich jakiś ślad – obrys kościoła zaznaczono kostką w innym kolorze. Znajdziemy tam też tablicę informującą o historii tego miejsca.

W 2018 roku na placu stanęła 5-cio metrowa, odlana z brązu rzeźba Michała Archanioła. Zgodnie z atrybutem świętego, na tarczy jego tarczy widnieje napis w języku łacińskim: „Quis ut Deus” (pol. „Któż jak Bóg”) co jest dosłownym tłumaczeniem hebrajskiego imienia Michael.

Murale Arkadiusza Andrejkowa to jedna z atrakcji Sanoka.
źródło: facebook.com/andrejkowarkadiusz
Sanockie murale

Malarstwo i street art to pasja sanoczanina – Arkadiusza Andrejkowa. Jest on absolwentem Wydziału Sztuki Uniwersytetu Rzeszowskiego. Obecnie mieszka i tworzy w swoim rodzinnym mieście. Jest autorem projektu „Cichy Memoriał”.

Rozpoczęty w 2017 roku zaowocował serią tzw. „deskali” czyli portretów na deskach starych szop i stodół. Jego bardzo bogaty dorobek twórczy prezentowany był na wielu wystawach indywidualnych i zbiorowych w kraju i za granicą.

Na sanockich ulicach można odnaleźć 11 murali autorstwa Andrejkowa, wykonanych w ramach projektu MuralMapa. Inspiracją dla artysty były stare fotografie dawnych mieszkańców miasta. Przenosząc ich postacie na wyraźnie nadgryzione zębem czasu powierzchnie zabiera widza w podróż po czasoprzestrzeni naszego miasta. Spacerując szlakiem murali można poznać fragmenty historii Sanoka i dowiedzieć się więcej o zwykłych mieszkańcach miasta z dawnej epoki. Realizacje odnaleźć można głównie w centrum miasta, artysta jednak skupiał się na jego mniej odwiedzanych zakamarkach.

Wszystkie punkty na szlaku MuralMapy odnaleźć można tutaj.

Regionalna kuchnia

Bieszczady niegdyś nie rozpieszczały swoich mieszkańców, zwłaszcza na przednówku lub podczas licznych wojen toczonych na pograniczu – toteż do chat często zaglądała przysłowiowa „galicyjska bieda”. 

Wobec tego ludzie często musieli szukać pożywienia w lesie i na łąkach, stąd w menu Łemków czy Bojków często gościły grzyby, orzechy laskowe czy jagody, a nawet pokrzywa, szczaw, barszcz zwyczajny, grzyby, lebioda i rdest dzięki którym udawało się przetrwać najtrudniejsze czasy. Do mąki służącej do pieczenia w okresach głodu dodawano zmieloną korę brzozową lub dębową, lub mielone kłącza perzu czy zmielone żołędzie, by nieco zaoszczędzić brakującej mąki. Oczywiście takich „specjałów” żadna z restauracji już wam nie zaserwuje.

Podstawowymi surowcami z których przygotowywano potrawy było mleko krowie, kozie czy owcze, z którego robiono sery (twaróg, oscypek, redykołki, bryndzę, ser żółty, wędzony, gołki, wurdę), masło, maślankę, serwatkę czy żentycę; zboże, w tym w przytłaczającej większości aż do XX wieku był to owies z którego pieczono chleb i robiono kaszę. W oparciu o te podstawowe składniki wymyślano przeróżne posiłki, mieszając je ze wszystkim, „co się dało”.

Mięsa jadano niewiele, mogli sobie na nie pozwolić jedynie najbogatsi gospodarze i to tylko z okazji ważnych świąt czy wesel. Drób trzymano głównie dla jajek – były one sprzedawane aby kupić artykuły, których gospodarz nie mógł wyprodukować sam, a rosół wiązał się jedynie z chorobą kury i przyśpieszonym jej zgonem.

Na co dzień pieczono podpłomyki, proziaki i oszczipok. Były to chlebki, a właściwe placki na zakwasie chlebowym, piwnym lub nie kwaszone. Prawdziwy chleb w przeciwieństwie do niewielkich, codziennych placków cieszył się szczególnym szacunkiem, wręcz można by rzec czcią. Był też niezbędnym elementem uroczystości rodzinnych oraz świąt religijnych.

Istotnym elementem Bojkowskiej i Łemkowskiej diety były ziemniaki, nazywane m.in. kompery, bandury, kartofle, grule, bulba lub trompaky. Jedzono je na wszelkie możliwe sposoby, począwszy od doskonale nam wszystkim znanych pieczonych w ognisku, a skończywszy na wymyślnych potrawach. Obecnie trudno sobie wyobrazić, że jeszcze 200 lat temu zupełnie ich tutaj nie znano. Ziemniaki były łatwe do przechowywania zimą, natomiast na wiosnę stosunkowo wcześnie pojawiały się młode ziemniaki, które już można było wykorzystać w kuchni. Warto wspomnieć, że poprzednikiem ziemniaka, który wcześniej rozpowszechnił się w Europie, przywieziony także z Ameryki Północnej, był mało dziś już znany, choć wracający do łask w nowoczesnej kuchni topinambur.

Zanim pod tutejszymi strzechami zagościły na stałe ziemniaki, na stołach przeważni gościły różne kasze, które uzyskiwano obtłukując łuski ziaren zboża w stepach (stupach). Z jęczmienia otrzymywano pęczak, a z prosa jagły. Pszenica, żyto czy owies przerabiane były głównie na mąkę. Powszechnie wykorzystywano również rośliny strączkowe takie, jak soczewica, bób czy groch. Bardzo ważną częścią diety były bryje, nazywane na naszych terenach mamałyga, kulesza, banusz (lub banosz albo tokan na Zakarpaciu) czy czyr w zależności od konsystencji i rodzaju zastosowanej mąki.

Doskonałym źródłem  witaminy C w okresie zimowym, choć może nie do końca witaminy istniały w świadomości ówczesnych ludzi, były kiszona kapusta i ogórki, które można było spożywać przez wiele zimowych miesięcy, a kwas kapuściany można było wykorzystać do gotowania zupy. Częstym bywalcem bieszczadzkich stołów był żur. Przygotowywano również polewki z wykorzystaniem barszczu zwyczajnego, lebiody, szczawiu, marchwi, pietruszki, cebuli, selera, grochu, kapusty, brokułów, fasoli, kalafiora ale również i rdestu albo pokrzywy.

Powszechnie wykorzystywane był również warzywa, uprawiane przy chatach. Chętnie jadano groch, kapustę, rzepę, cebulę, buraki, marchew, pietruszkę, bób, fasolę, kukurydzę (tę ostatnia szczególnie we wschodniej i południowej części Karpat Wschodnich). Suszono także na zimę owoce i grzyby, które można było później wykorzystać gdy brakło ich świeżych odpowiedników.

Z mięs, jeśli już zagościły na stołach zamożniejszych gospodarzy jadano wieprzowinę, drób, mięso kóz, wołowinę i baraninę, lecz oczywiście okazjonalnie, podczas świąt religijnych i uroczystości rodzinnych. Celem dłuższego przechowywania mięso solono, wędzono lub suszono. Spożywane były również potrawy z ryb, szczególnie w okresach postnych, choć podczas tych najważniejszych postów unikano nawet jedzenia nabiału.

Jeśli chodzi o napoje, szczególną popularnością cieszyła się tzw. oskoła z brzozy lub klonu, nazywana różnie w poszczególnych częściach gór. W powszechnym użyciu było mleko, serwatka czy maślanka. Powszechnie stosowano różne napary z ziół nazywane herbatami (od łacińskiego słowa herba czyli zioła), czaj zaś to napar pochodzący z oryginalnych liści herbaty. Często pito też kwas chlebowy, którego domowa produkcja była dość łatwa.

Nie stroniono oczywiście również od alkoholi. Wina przywożone z niedalekich Węgier czy pitne miody były poza możliwościami finansowymi ludności wsi, gościły więc one wyłącznie na szlacheckich stołach. Po wsiach pito najczęściej palinkę zwaną również palunką, horyłką, gorzałką czy też okowitą. Od XVII w. zaczęła ją wypierać coraz silniej wódka, produkowana ze zboża, a później z dużo tańszych ziemniaków. Obfitość tego surowca spowodowała, że w pierwszej połowie XIX w. produkcja wódki z ziemniaków w Galicji, stanowiącej jakieś 10% terytorium całości monarchii habsburskiej, stanowiła aż 60% łącznej produkcji spirytusu w kraju!  W efekcie rząd austriacki zmuszony był podjąć działania mające na celu walkę z pijaństwem, m.in. był nakaz organizacji wesel przed południem, kiedy karczmy były jeszcze zamknięte.

Piwo w minionych stuleciach było zazwyczaj ciemne i słabe. Dopiero od drugiej połowy XIX w. dzięki sukcesowi browarników z Pilzna, jasny Pilzner zaczął podbijać serca mieszkańców monarchii habsburskiej, a następnie rozpowszechnił się na cały świat. Co ciekawe picie piwa było dawniej o wiele zdrowsze od spożywania zwykłej wody, gdyż piwo robiono na bazie przegotowanej wody, podobnie jak sycone miody pitne, co eliminowało zagrożenie ze strony drobnoustrojów w tejże wodzie się znajdujących.

Należy oczywiście pamiętać, że oprócz biednej kuchni chłopskiej, istniała także kuchnia szlachecka, różniąca się choćby obecnością dziczyzny, na którą (oprócz wilków i zajęcy) chłopom nie wolno było polować. Odmienna była także kuchnia mieszczańska, żydowska, cygańska itd..

Dziś wszyscy złaknieni dawnych, miejscowych smaków mogą odnaleźć je w licznych sanockich jak i bieszczadzkich restauracjach. Oferują one mnogość oryginalnych potraw jakie gościły na stołach dawnych mieszkańców Bieszczadów, jak i nowoczesne wariacje na ich temat.

Zdecydowanym królem lokalnych smaków jest proziak – placek z mąki pszennej, maślanki lub zsiadłego mleka i jajek oraz sody, czyli prozy od której wzięła się jego nazwa. Tradycyjnie proziaki powinny być wypiekane na blasze, na kuchni opalanej drewnem. Najlepiej smakują świeże, jeszcze ciepłe posmarowane masełkiem koniecznie z dodatkiem czosnku niedźwiedziego lub z twarożkiem. Można też tradycyjnego proziaka wykorzystać jako bazę do stworzenia bardziej wymyślnych potraw – smakują wyśmienicie wypełnione różnego rodzaju nadzieniami jak np. z burakiem, fetą z koziego i owczego mleka, balsamico i rukolą; na słodko z twarożkiem, owocami i miodem; albo w opcji dla mięsożerców z kurczakiem w miodzie, z gruszką i rukolą, lub jako alternatywa dla tradycyjnego burgera. Oczywiście to tylko kilka z wielu opcji.

W menu można też znaleźć takie pozycje jak: Kaszełynik Łemkowski – czyli zupa z kapusty kiszonej z mięsem, chrzanem i śliwkami; Warenyky Hryczane – pierogi, najczęściej z mąki orkiszowej z farszem z kaszy gryczanej; Fuczki – czyli placuszki z ciasta naleśnikowego z kiszoną kapustą; Stolnyki – gołąbki z farszem ziemniaczanym, często z dodatkiem smażonej cebulki i boczku; Hradlak – czyli gulasz barani; Hreczanyki – placki z mięsa mielonego i kaszy gryczanej; Czanachy – zupa z kilku rodzajów fasoli z dodatkiem mięsa wieprzowego; Łężnie – są to kotlety z ziemniaków z farszem z kiszonej kapusty, zazwyczaj podawane z sosem grzybowym i wiele innych.

Od samego czytania można solidnie zgłodnieć, tak więc ruszajmy w drogę odkrywać bieszczadzkie smaki!

Pozostałe atrakcje

Szlak śladami Beksińskich to jedna z atrakcji w Sanoku.
Śladami rodziny Beksińskich

Skoro już jesteśmy w Sanoku, miejscu związanym z osobą słynnego artysty Zdzisława Beksińskiego, nie sposób nie wspomnieć o miejskim szlaku tematycznym poświęconym tej postaci. Szlak stworzył lokalny Oddział PTTK Ziemia Sanocka i prowadzi on przez wszystkie miejsca związane z historią zasłużonego dla Sanoka rodu Beksińskich.

Jego wybitni przedstawiciele już od połowy XIX wieku przyczyniali się do rozwoju miasta regionu oraz sztuki i kultury polskiej.

Pierwszym, zasłużonym dla miasta Beksińskim był Mateusz – powstaniec listopadowy, który wraz z Walentym Lipińskim, uciekli z Kongresówki by schronić się w Galicji. Zamieszkali właśnie w Sanoku, gdzie założyli warsztat kotlarski, który rozwijając prężnie dał początek lokalnemu przemysłowi. Zakład z czasem przekształcił się z czasem w Fabrykę Wagonów i Maszyn która z kolei dała początek współczesnej Fabryka Autobusów AUTOSAN.

Dziadek Zdzisława Beksińskiego Władysław jako architekt był autorem wielu projektów budynków w Sanoku. Ojciec Stanisław jako inżynier pracował w wydziale budowlanym magistratu. Także syn artysty – Tomasz wniósł ogromny wkład w kulturę polską jako dziennikarz radiowy, propagator muzyki rockowej, oraz doskonały tłumacz klasyki filmowej z języka angielskiego na polski.

Szlak składa się z 10 punktów na terenie miasta oznakowanych 11 tablicami informacyjnych w formie sztalug malarskich. Stoją one obok Muzeum Historycznego, w którym to znajduje się galeria prac Beksińskiego, w miejscu, gdzie stał dom jego rodzinny, na cmentarzu gdzie spoczywa Zdzisław, wraz

z żona i synem, gimnazjum i liceum do którego uczęszczał i w innych interesujących miejscach związanych z dziejami rodu. Obok podstawowych informacji na tablicach znajdują się fotokody, dzięki którym można dowiedzieć się o wiele więcej o rodzinie Beksińskich i Sanoku.

Deptak w Sanoku - idealna atrakcja na weekend
Sanocki deptak

Sanocka ul. 3-go Maja to popularny deptak – miejsce chętnie odwiedzane przez spacerowiczów. Po obu jego stronach wznoszą się głównie XIX wieczne eklektyczne kamienice w których mieszczą się różnego rodzaju punkty handlowe i usługowe. Najbardziej charakterystycznymi jego punktami są Ławeczka Dobrego Wojaka Szwejka. 

Sanocka ul. 3-go Maja to popularny deptak – miejsce chętnie odwiedzane przez spacerowiczów. Po obu jego stronach wznoszą się głównie XIX wieczne eklektyczne kamienice w których mieszczą się różnego rodzaju punkty handlowe i usługowe.

Najbardziej charakterystycznymi jego punktami są Ławeczka Dobrego Wojaka Szwejka – przez długi czas jedyny w Polsce pomnik tej kultowej literackiej postaci, przy którym wszyscy chętnie przysiadają by zrobić sobie zdjęcie. Wieść gminna niesie, że potarcie jego nosa przynosi szczęście… Kto wie, nie zaszkodzi spróbować. Kolejnym interesującym miejscem jest pięknie odrestaurowana zabytkowa, drewniana witryna sklepu. Szyld nad wejściem głosi: „Mr Jan Hydzik Droguerya i Perfumerya Wina i Wody Mineralne”

Mniej więcej w połowie długości deptaka swój koniec, lub patrząc z innej perspektywy początek, mają jedne z czterech schodów prowadzących na starówkę od strony Podgórza. Miejsce to znajduje się vis a vis Ławeczki Dobrego Wojaka Szwejka oraz przy wejściu do restauracji sygnowanej imieniem tejże wesołej postaci. A dlaczego o nim wspominamy? Otóż ciężko sobie dziś wyobrazić, że dokładnie tamtędy przebiegały miejskie mury obronne, rozebrane w XVII wieku, a w tym wąskim przejściu między kamienicami znajdowała się jedna z dwóch bram miejskich zwana Bramą Węgierską. Zachowane fragmenty murów przetrwały jeszcze od strony skarpy zamkowej, ul. Rybackiej oraz pod zieleńcem przy ul. Berka Joselewicza.

Pomnik poety humanisty Grzegorza z Sanoka.
źródło: sanok.pl
Grzegorz z Sanoka

Wędrując od sanockiej starówki w dół, u skrzyżowania ulic Sobieskiego i Lenartowicza natrafić można na wzniosły gmach Miejskiej Biblioteki Publicznej – mieszczący się w secesyjnej willi należącej niegdyś do sanockiego architekta Wilhelma Szomka. Przed budynkiem natomiast nie sposób przeoczyć pomnika jednego z najwybitniejszych sanoczan.

Największego polskiego humanisty – Grzegorza z Sanoka.

Żył w latach 1407-1477 i jak podają źródła, uciekł z domu jako 12-letni chłopiec. Po włóczędze trwającej 10 lat podczas której dotarł aż za Łabę, ok. 1421 roku rozpoczął naukę w Krakowie, która zakończyła się zdobyciem tytułu magistra atrium w 1439. W między czasie przyjął święcenia kapłańskie. Wykładał poezję klasyczną w Akademii Krakowskiej, potem osiadł w Wieliczce jako proboszcz tamtejszej parafii, wciąż utrzymując bliskie kontakty z krakowskim środowiskiem akademickim. Wziął udział w wyprawach węgierskiej (1440) i warneńskiej (1444) jako kapelan króla Władysława Warneńczyka. Po klęsce pod Warną przebywał na dworze węgierskim zajmując się wychowaniem synów Jana Hunyadyego. Po powrocie do kraju w 1451 został arcybiskupem metropolitą lwowskim i stworzył w swojej rezydencji w Dunajowie pierwszy w Polsce dwór humanistyczny.

Grzegorz z Sanoka jest autorem m.in. zaginionego dzieła historycznego traktującego o Warneńczyku „Epitaphium regis Wladislai”. Dążył do uniezależnienia filozofii i nauki od teologii i odcięcia ich od średniowiecznych autorytetów. Promował renesansowy model ideału człowieka.

źródło: facebook/EtnoGaleria
Etno Galeria

Etno Galeria to jedno z tych nietypowych miejsc w Sanoku i za razem ciekawych.  Odnajdziemy w nim interesujące etniczne produkty jak: rękodzieła, biżuterie, ubrania po dzieła malarskie i ikony oraz rożnego rodzaju ozdoby czy akcesoria. 

Dom mansjonarski z XVIII wieku - zabytki w Sanoku.
Dom Mansjonarzy

Dom Mansjonarzy mieścił się w niskim, kamiennym budynku przylegającym do Placu św. Michała. Dziś funkcjonuje tam Młodzieżowy Dom Kultury. Zadaniem mansjonarzy było troszczyć się o przydzielone im ołtarze. Nauczać prawd katechizmowych,

codziennie wspólnie odmawianie brewiarza, celebrowanie Mszy świętych i głoszenie kazań. Historia Domu Mansjonarzy sięga powołania w 1723 przy kościele parafialnym św. Michała Archanioła kolegium księży mansjonarzy, stworzonego przez proboszcza sanockiego i kanonika przemyskiego, ks. Franciszka Goźlińskiego, który to następnie ufundował jego budowę. Dzięki temu kościół został podniesiony do rangi prepozytury.

źródło: wikipedia.org
Orle Skałki

Orle Skałki to malownicza grupa ostańców piaskowcowych, położona na szczycie Gór Słonnych na wysokości 518 m. n.p.m.. Doprowadzi Was tam jeden ze szlaków turystycznych. Góry Słonne są częścią pasma Gór Sanocko Turczańskich.

Góry Słonne są częścią pasma Gór Sanocko Turczańskich. Jest to obszar Parku Krajobrazowego Gór Słonnych oraz Natura 2000. Cały masyw Gór Słonnych, z wyjątkiem stoków w okolicy miejscowości Lisznna (poniżej 400 m n.p.m.), jest porośnięty lasem. Stoki w wielu miejscach są strome, a w rejonie szczytu łatwo napotkać piaskowcowe wychodnie.

Pomnik czołgu t34 - turystyczne atrakcje w Sanoku.
źródło: wikimedia.org
Czołg T-34

Na turystycznej mapie Sanoka obok pomników przyrody i monumentów upamiętniających ważne dla sanoczan postacie, można także znaleźć pomniki wojskowe. Jednym z nich jest czołg T-34-85 znajdujący się przy ulicy Białogórskiej. 

Jego umiejscowienie ma ważne znaczenie symboliczne – czołg stoi tuż obok mostu na Sanie łączącego lewobrzeżny Sanok z Białą Górą, w miejscu gdzie przebiegała niemiecko-radziecka granica ustalona 17 września 1939 roku.

Ten wyjątkowy pomnik, odsłonięto podczas obchodów Święta Wojska Polskiego 12 października 1982 roku. Wydarzenie to było jednocześnie 39 rocznicą bitwy pod Lenino, a więc dla wszystkich patriotów miało szczególne znaczenie

Eksponat pochodzi z 26 Pułku Czołgów Średnich, który po 1945 stacjonował w sanockiej dzielnicy Olchowce.

Bunkry Linii Mołotowa

Linia Mołotowa w Bieszczadach to sieć radzieckich bunkrów zbudowanych wzdłuż granicy z III Rzeszą, wytyczonej po podziale Polski (Pakt Ribbentrop-Mołotow). UWAGA! Wchodzenie do wnętrza schronów tylko na własną odpowiedzialność! 

UWAGA! Wchodzenie do wnętrza schronów tylko na własną odpowiedzialność! W środku jest niebezpiecznie – można się zranić o wystające elementy konstrukcji bądź wpaść przez niezabezpieczone otwory na niższe kondygnacje.

Schrony w większości nie posiadają infrastruktury przystosowującej je do zwiedzania i znajdują się w ruinie. Najbliższy kompletny Schron Linii Mołotowa znajduje się Przemyślu. Można jednak w kilku miejscach (okolice Leska, Sanoka-Olchowce, Bykowiec i Załuża) zobaczyć zachowany w dobrym stanie schron, półkaponiery artyleryjskie, schrony do ognia czołowego lub mniejsze schrony polowe. Z większością z nich wiążą się ciekawe historie. Bunkry mają skomplikowaną wielokondygnacyjną budowę, a wprawne oko dostrzeże ślady po uzbrojeniu, urządzeniach filtro-wentylacyjnych, zapleczu socjalnym czy nawet rysunki montażowe.

Warto wiedzieć, ze po zachodniej stronie dawnej granicy (przebiegała korytem Sanu) można także spotkać mniej liczne, niemieckie bunkry i umocnienia. Najlepiej zachowane znajdują się pod murami Zamku w Sanoku.

Punkt Obrony Bóbrka – 2 schrony
Punkt Obrony Zwierzyń – 3 schrony
Punkt Obrony Lesko 15 schronów
Punkt Obrony Załuż – 13 schronów
Punkt Obrony Olchowce 15 schronów

Bunkry Linii Mołotowa możecie zwiedzić pod opieką naszego przewodnika podczas wycieczki FLISACKA PRZYGODA NA SANIE.

Historyczny cmentarz żydowski - zwiedzanie Sanoka.
źródło: wikipedia.org
Cmentarz żydowski w Sanoku

Na terenie Sanoka funkcjonowały dwa miejsca pochówku Żydów. Jeden, starszy już nie istniejący cmentarz zlokalizowany był na tzw. Okopisku, przy ul Jagiellońskiej.

W miejscu gdzie obecnie znajduje się niewielki skwer. najstarsze pochówki miały pochodzić nawet z XIV w. 

Cmentarz został zniszczony podczas II Wojny Światowej, natomiast w 1967 roku ostatecznie zlikwidowany.

Drugi z cmentarzy, a w zasadzie jego pozostałości, znajduje się na Kiczurach.  Także został zniszczony w trakcie działań wojennych, zachowało się jednak ok 50 macew. Miały tu miejsce masowe egzekucje Żydów, co upamiętnia niewielki obelisk. Wieść gminna niesie, że macewami pochodzącymi z żydowskich cmentarzy Niemcy wybrukowali kilka sanockich ulic, co było dość często spotykaną praktyką.

Sanockie kamienice

Sanok pełen jest urokliwych kamienic z XIX a nawet XVIII w. Podczas spacerów miejskimi uliczkami tworzą one niepowtarzalny klimat małego, historycznego miasteczka.

„Ramerówka” – dziś też nazywana potocznie „Arkadami” znajduje się na rogu ulic Grzegorza i Kościuszki. Ta XIX wieczna kamienica pierwotnie należała do rodziny Ramerów – stąd wzięła się jej nazwa. W roku 1866 budynek został odkupiony na rzecz miasta i urządzono tam publiczną czytelnię, bibliotekę a nawet kino. W pierwszej połowie XIX w. w jego parterowej części powstały punkty handlowe i usługowe.

Charakterystyczne arkady nie znajdowały się w pierwotnym zamyśle architektów. Powstały one później, podczas okupacji Niemieckiej, kiedy to zrodziła się potrzeba poszerzenia istniejącego chodnika – wyburzono wówczas frontowe pomieszczenia na parterze budynku i przebudowano je na arkadowe podcienia.

Dziś funkcjonuje tam „Klub Górnika” miejscowego oddziału PGNiG oraz różnego rodzaju sklepy i punkty usługowe.

Willa Zaleskich – mieszczańska kamienica znajdująca się przy Placu św. Jana, wybudowana w latach 1890-1910 według projektu Władysława Beksińskiego i Wilhelma Szomka. Inspiracją dla powstania tej perełki sanockiej architektury był wenecki pałac. Ze względu na swoje położenie – tuż nad stromą skarpą jest nazywana „Sokolim Gniazdem”.

Podczas niemieckiej okupacji w willi pod kierownictwem Jadwigi Zaleskiej prowadzone było tajne nauczanie, co upamiętniono wmurowaniem tablicy w ścianie elewacyjnej budynku.

Willa Domańskich znajduje się przy ulicy Mickiewicza na wprost Placu Harcerskiego i Góry Parkowej. Jest to secesyjny budynek z drugiej połowy XIX w.

Willa Szomka – obecna siedziba Miejskiej Biblioteki Publicznej na rogu ulic Sobieskiego i Lenartowicza. Budynek z 1892 roku należał niegdyś do sanockiego architekta Wilhelma Szomka.

Oprócz tych wymienionych, najbardziej charakterystycznych kamienic w obrębie sanockiej starówki, jak i poza nią odnaleźć można wiele innych fascynujących przykładów XVIII i XIX wiecznej architektury mieszczańskiej – wystarczy przespacerować się ulicami 3-go Maja, Kościuszki, Jagiellońską, Mickiewicza czy Kazimierza Wielkiego.

Warto też udać się na trochę dłuższy spacer na ulicę Głowackiego w dzielnicy Zatorze, gdzie na przełomie XIX i XX wieku bogaci mieszczanie budowali swoje ekskluzywne wille – eklektyczne z neogotyckimi elementami. Jedną z najciekawszych jest kamienica pod nr. 27 nazywana „Kocim Zamkiem”.

Atrakcja Sanoka - pomnik Michała Archanioła "Któż jak Bóg?".
Sanockie pomniki

Jak każde miasto, tak i Sanok posiada swoich własnych lub ogólnonarodowych bohaterów, postacie zasłużone dla miasta oraz wydarzenia warte upamiętnienia. 

Stawiane są wtedy pomniki, wmurowywane tablice pamiątkowe , obeliski czy sadzone dęby pamięci. Oto krótki przewodnik po sanockich pomnikach.

Pomnik Kościuszki – mało kto już pamięta, że w Sanoku były dwa pomniki narodowego bohatera Tadeusza Kościuszki. Idea powstania pierwszego pojawiła się przy okazji obchodów 100 rocznicy bitwy pod Racławicami. Przemianowano wtedy też jedną z ulic na ul. Tadeusza Kościuszki, oraz polecono mieszkańcom by w dniu rocznicy tj. 4 kwietnia 1894 roku oświetlili okna swoich domów.

Projekt pomnika wykonał lwowski rzeźbiarz Julian Markowski, postument, nota bene wykonany z kamienia leskiego, zaprojektował Wilhelm Szomek, a współbudowniczym był architekt miejski inż. Władysław Beksiński. Zawierał on emblemat w postaci orła polskiego w koronie wraz z włócznią i szablą. Litery odlane zostały w Pierwszym Galicyjskim Towarzystwie Akcyjnym Budowy Wagonów i Maszyn – późniejszym Autosanie. Gotowy pomnik odsłonięto 28 września 1902 roku, na placu św. Jana. Uroczytościom przewodniczył ceniony sanocki lekarz dr. Karol Zalewski (mieszkający tuż obok, w „Willi Zalewskich”).

Od tego czasu plac stał się miejscem obchodów najważniejszych świąt narodowych. Pomnik przetrwał I Wojnę Światową, niestety podczas II Wojny, okupujący te tereny Niemcy, gdy tylko po śmierci dra. Zalewskiego wygasła jego protekcja, wyburzyli pomnik za pomocą dynamitu. Jego szczątki (pomnika, nie dra. Zalewskiego) wyrzucono do pobliskiej fosy wokół sanockiego zamku. Zachował się jedynie emblemat orła w włócznią i szablą który można oglądać w zbiorach sanockiego Muzeum Historycznego. Obecnie w miejscu pierwszego pomnika Kościuszki znajduje się inny – Pomnik Synom Ziemi Sanockiej Poległym i Pomordowanym za Polskę w Sanoku.

Drugi pomnik Tadeusza Kościuszki powstał w 1962 roku, przy okazji obchodów 1000-lecia Państwowości Polski i jednocześnie 800-lecia Sanoka (faktyczne obchody powinny się odbyć w 1950 roku, gdyż pierwsza wzmianka o Sanoku pochodzi z 1150 r. jednak zostały opóźnione o 10 lat). Początkowa idea zakładała odbudowę pomnika w jego pierwotnej lokalizacji na Placu św. Jana, jednak ostatecznie wybrano nowe miejsce, w samym centrum Sanoka, u stóp Góry Parkowej. Wcześniej w tym miejscu stał dworek należący do Haliny Stupnickiej nazywany potocznie „kocim dworkiem”, budynek został rozebrany i przeniesiony do Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku – obecnie mieści się w nim m.in. kasa biletowa i sklepik.

Projektem pomnika zajął się Karol Hukan, jednak w międzyczasie zmarł a jego pracę kontynuowali Józef Małek i Józef Wajda. Realizacji pomnika podjął się rzeźbiarz Józef Potępa – adiunkt krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych.

Figura przedstawia Kościuszkę trzymającego w jednej ręce uniwersał połaniecki, a w drugiej szablę. Uroczyste odsłonięcie odbyło się w pierwszy dzień zaplanowanych obchodów 800-lecia Sanoka 15 września 1962 roku. Plac wokół pomnika – nazwany „Skwerem Niepodległości” stał się miejscem obchodów uroczystości patriotycznych.

Pomnik Zdzisława Beksińskiego – naturalnej wielkości (1,8 m) statua odlana z brązu stanęła w rogu sanockiego rynku w maju 2012 roku. Sprawia wrażenie, jakby artysta przystanął tylko na krótką chwilę, w lekkim rozkroku z rękami w kieszeniach, rozmyślając nad czymś zapatrzony na rynek swojego rodzinnego miasta. Autorem rzeźby jest sanoczanin Adam Przybysz.

Zdzisław Beksiński urodził się w Sanoku 24.02.1929 w rodzinie związanej od pokoleń z tym miastem. Jest jednym z najznamienitszych Sanoczan – niezwykle popularny nie tylko w Polsce, ale i za granicą malarz, fotograf, grafik i rzeźbiarz. Jego twórczość prezentowana była w prestiżowych galeriach na całym świecie. Cały swój dorobek artystyczny zapisał w testamencie sanockiemu Muzeum Historycznemu. Został bestialsko zamordowany 21.02.2005 roku w swoim mieszkaniu w Warszawie, jego szczątki spoczywają w rodzinnym grobowcu, na cmentarzu Centralnym w Sanoku.

Pomnik Dobrego Wojaka Szwejka – ponoć potarcie jego wydatnego nosa przynosi szczęście. Postać literackiego bohatera z powieści Jaroslava Haska rozsiadła się na jednej z ławeczek sanockiego deptaka. Rzeźba naturalnej wielkości wykonana z brązu przez sanockiego artystę Adama Przybysza została odsłonięta w 2003 roku przez wnuka pisarza – Richarda Haska.

Sanok pełen jest miejsc, które odwiedził Jozef Szwejk podczas podróży na front wraz z batalionem 91 Pułku Piechoty, wszystkie odnaleźć można wędrując Szlakiem Dobrego Wojaka Szwejka ciągnącym się od Radoszyc aż do Krościenka. Jest on częścią międzynarodowego szlaku śledzącego podróż tej wesołej postaci.

Na koniec zagadka: „Jest dom o trzech piętrach, każde piętro ma osiem okien. Na dachu są dwa dymniki i dwa kominy. Na każdym piętrze mieszkają dwaj lokatorzy. A teraz powiedzcie, panowie, którego roku umarła babka stróża?”

Pomnik Synom Ziemi Sanockiej Poległym i Pomordowanym za Polskę – Jest to jeden z ważniejszych sanockich pomników. Upamiętnia ofiary walk podczas II wojny światowej, ofiary niemieckich obozów koncentracyjnych, zbrodni katyńskiej i zbrodni UPA – pochodzących z Sanoka i ziemi sanockiej. Wykonany został z brązu według projektu Jana Tutaja z krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Jego główną część stanowi miecz stylizowany na krzyż rozcięty w pionie na pół, umieszczony na brukowanym ukośnym postumencie. W górnej części postumentu znajduje się napis „Synom Ziemi Sanockiej Poległym i Pomordowanym za Polskę”, z lewej strony herb Sanoka, a na prawym krańcu Godło Rzeczypospolitej Polskiej, zaś pomiędzy nimi ułożono 37 tablic z miejsca walk i kaźni począwszy od 1939 roku. U podnóża statuy zostały wmurowane urny z ziemią pochodzącą z miejsc bitew, w których brali udział sanoczanie.

Pomnik znajduje się na Placu św. Jana, w miejscu gdzie przed laty stał pierwszy pomnik Tadeusza Kościuszki. Regularnie odbywają się tam najważniejsze uroczystość państwowe i patriotyczne.

Pomnik papieża Jana Pawła II – odsłonięty w czerwcu 2011 roku przed Kościołem Przemienienia Pańskiego przy ulicy Grzegorza. Figura Papieża opartego na pastorale została wykonana z brązu wg. projektu Agnieszki Świerzowicz i Marka Maślańca.

Pomnik 1000-lecia – kamienna płyta upamiętniająca tą ważną rocznicę znajduje się na placu, tuż obok „Ramerówki” na rogu ulic Grzegorza i Kościuszki.  Inskrypcja na płycie głosi: „Tysiąc lat Państwa Polskiego, osiemset lat Sanoka 1960”. Pomnik wykonał Stanisław Jan Piątkiewicz wg. projektu Kazimierza Florka i Edmunda Królickiego.

Ciekawostka: płyta która posłużyła do wykonania pomnika, w czasie II Wojny Światowej była blatem do formowania cukierków w fabryce mieszczącej się przy ul. Kochanowskiego, będącej też miejscem spotkań konspiracyjnych.

Tablica upamiętniająca Wielką Synagogę – w roku 1720 przy dzisiejszej ulicy Zamkowej, w miejscu drewnianej bożnicy wybudowana została synagoga, która przetrwała aż do września 1939 roku. Po wojnie ruiny zostały rozebrane a w ich miejscu powstał blok mieszkalny.

W 2014 roku, naprzeciwko miejsca gdzie stała synagoga umieszczono głaz z tablicą pamiątkową. Napis w trzech językach: polskim, hebrajskim i angielskim, głosi: „Naprzeciw znajdowała się synagoga, zbezczeszczona i spalona przez niemieckich okupantów. Pamięci ponad 10 000 Żydów z Sanoka i okolic zamordowanych w latach II Wojny Światowej przez niemieckich ludobójców”.

Czołg jako pomnik – pomnikiem zgoła innego rodzaju jest czołg średni T-34/85 stojący na betonowym postumencie nad brzegiem Sanu, przy ulicy Białogórskiej. Miejsce jego ekspozycji nie jest przypadkowe – przed laty San w tym miejscu stanowił granicę między Rzeszą Niemiecką a Związkiem Radzieckim.

Pomnik m/s Sanok – na Placu Miast Partnerskich znajdującym się przy ul. Kościuszki stoi pomnik pozornie nie pasujący swoją formą do górskiego miasteczka – dwie kotwice umieszczone na kamiennych postumentach w kształcie sześcianu. Na tablicy widnieje napis: „Na pamiątkę wodowania statku m/s „Sanok” 13.09.1966”.

Uroczyste podniesienie bandery drobnicowca, nad którym patronat objął właśnie Sanok, odbyło się 13 września 1966 roku na nabrzeżu Dworca Wiślanego w Gdańsku. We wnętrzu statku umieszczono 35 fotogramów obrazujących Sanok, obraz z pejzażem miasta, miniaturę autobusu Autosan, szybu naftowego, album ze zdjęciami Sanoka oraz 30 książek o Sanoku.

Dzień po uroczystości w której brali udział przedstawiciele władz Sanoka, statek wyruszył w pierwszy rejs do portów Morza Śródziemnego. MS Sanok służbę w Polskiej Marynarce Handlowej zakończył w 1987 roku, został zakupiony przez egipskiego armatora i przemianowany na Salem Seven. Żywot zakończył w Indiach gdzie został zezłomowany 2005 roku pod nazwą Moro.

o sławnych „ludziach pióra” związanych z Sanokiem.

Obelisk z rzeźbą orła Ławeczki poświęcone słynnym sanockim literatom – rozmieszczone są one na sanockim Rynku, a umieszczone na nich tabliczki przypominają upamiętniający 125 oficerów i żołnierzy Wojsk Ochrony Pogranicza, poległych w latach 1945–1947 w walkach z UPA. Znajduje się poniżej Sanockiego Domu Kultury przy ulicy Adama Mickiewicza. Na tablicy znajduje się inskrypcja: „Bohaterskim żołnierzom WOP poległym w walce z bandami UPA”, a poniżej wypisane są nazwiska poległych kolejno z lat 1945, 1946 i 1947 oraz u dołu podpis: „Społeczeństwo Podkarpacia rok 1945-1960”. Pomnik wykonany według projektu Edmunda Królickiego odsłonięto 11 czerwca 1960, w piętnastą rocznicę walk i z okazji 15-lecia WOP.

Pomnik ku czci Polaków-ofiar okupanta niemieckiego z lat 1942–1944 znajduje przy ulicy Przemyskiej w dzielnicy Olchowce tuż obok cerkwi Wniebowstąpienia Pańskiego. Upamiętnia około 40 Polaków, którzy w latach 1942–1944 zostali rozstrzelani w Olchowcach. Inskrypcja głosi: „Miejsce uświęcone krwią Polaków pomordowanych przez oprawców hitlerowskich w latach 1942–1944. Społeczeństwo miasta Sanoka 1974”. Pomnik powstały w czynie społecznym został odsłonięty 20 lipca 1975 roku, a jego projektantem był Wojciech Kurpik.

Pomnik upamiętniający żołnierzy 6 Pomorskiej Dywizji Piechoty 1 Armii Ludowego Wojska Polskiego. Znajduje się przy ulicy Jana Pawła II na placu przy Gimnazjum nr 4 im. 6 Pomorskiej Dywizji Piechoty. Na pomnik składają się dwie tablice zainstalowane na trzech, wysokich pionowych przewodach. Pierwsza tablica barwy złotej – zawiera oznaczenia wojskowe i wizerunki trzech żołnierzy oraz inskrypcję: „Synom Ziemi Sanockiej poległym na polu chwały w szeregach 6 Pomorskiej Dywizji Piechoty, 1 Armii Ludowego Wojska Polskiego w walkach o Warszawę, Wał Pomorski, Kołobrzeg, forsowanie Odry, Berlin. Towarzysze broni, młodzież szkolna, nauczyciele, rodzice. Sanok 9 V 1976”. Druga, niższa tablica zawiera treść: „Synowie Ziemi Sanockiej I i II Armii WP polegli o wolność ojczyzny w latach 1943–1945”, a poniżej listę 75 nazwisk poległych żołnierzy oraz podpis u dołu: „Polsko Tobie oddaliśmy życie, Ziemi Ojczystej ciało, Wiarę przyszłym pokoleniom. Zw. Kombatantów RP i BWP Koło w Sanoku. „Nowak””. Pomnik został odsłonięty podczas obchodów Dnia Zwycięstwa w dniu 9 maja 1976 roku.

Pomnik Grzegorza z Sanoka znajduje się na rogu ulic Sobieskiego i Lenartowicza, przy budynku Miejskiej Biblioteki Publicznej. Inicjatorem powstania pomnika był Władysław Harajda, ówczesny dyrektor biblioteki. Wykonało go gliwickie przedsiębiorstwo GZUT w 1985 roku, według projektu Mariana Koniecznego. Uroczyste odsłonięcie pomnika odbyło 27 kwietnia 1986 podczas „Dni Sanoka ’86”. Przedstawia postać tego wielkiego humanisty pochodzącego z Sanoka, w pozycji stojącej, z uniesioną prawą ręką, w lewej natomiast trzymają otwartą księgę. W księdze widoczny jest cytat: „Trzeba żyć w taki sposób, żeby swoją działalnością, pracą, twórczością być użytecznym dla innych. Losy kraju i świata nie zależą od sił nadprzyrodzonych, ale od samych ludzi”.

Pomnik św. Zygmunta Gorazdowskiego – znajduje się przy kościele Chrystusa Króla na ulicy Jana Pawła II. Przedstawia postać stojącego ks. Zygmunta Gorazdowskiego skłaniającego się do siedzącej kobiety z dzieckiem na rękach. Podpis na postumencie głosi: „Patron miasta Sanoka Św. Ks. Zygmunt Gorazdowski. 1845 Sanok 1920 Lwów”. Autorami pomnika są Marek Maślaniec i Agnieszka Świerzowicz, a został on sfinansowany z darów sanoczan. Monument odsłonięto 30 października 2010 roku.

Pomnik św. Michała Archanioła jest bodajże obecnie najświeższym sanockim pomnikiem. Odsłonięty uroczyście 17 listopada 2018 na placu św. Michała, został też tego dnia poświęcony przez ks. abp. Adama Szala. Rzeźba, według projektu Agnieszki Świerzowicz i Marka Maślańca, została odlana w brązie i liczy łącznie z cokołem 5 m. Zgodnie z atrybutem świętego, na tarczy Archanioła Michała widnieje napis w języku łacińskim: „Quis ut Deus” (pol. Któż jak Bóg).

Sanok aktywnie - budynek MOSIR.
źródło: korsosanockie.pl
MOSiR w Sanoku

Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji to kompleks obiektów położony w malowniczej dolinie Sanu, u podnóża Gór Słonnych. Pod adresem Królowej Bony 4.

W tym miejscu znajdziemy nowoczesną halę widowiskowo sportową Arena Sanok, Tor Lodowy, Korty Tenisowe, nowoczesne centrum Rehabilitacji i Sportu, Dom Sportowca, Koliby Karpackie oraz sanockie Błonia. Oprócz tego do dyspozycji jest jeszcze Stadion Sportowy Wierchy zlokalizowany przy skrzyżowaniu ulic Mickiewicza i Staszica.

Tor Lodowy „Błonie” jest jednym z czterech działających sztucznych torów łyżwiarskich w Polsce. Oprócz zawodów łyżwiarstwa szybkiego, w lecie tor jest wykorzystywany do zawodów wrotkarskich. Odbywały się tu regularnie zawody Ice Racingu (żużel na lodzie).

W sezonie zimowym na torze regularnie odbywają się ogólnodostępne ślizgawki, do dyspozycji mamy także wypożyczalnię łyżew, kasków oraz chodzików do nauki jazdy. Natomiast latem tor udostępniony jest dla wrotkarzy.

Korty tenisowe są obiektem całorocznym – znajdują się w pneumatycznej hali. Do dyspozycji klientów jest pełnowymiarowe boisko tenisowe pokryte mączką ceglaną. Obowiązuje rezerwacja telefoniczna – 134659111.

Koliby Karpackie – koliba w góralskiej gwarze oznacza szałas pasterski z paleniskiem pośrodku. Koliby dostępne na terenie MOSiRu mają za zadanie zapewnić właśnie taki niepowtarzalny klimat podczas imprez okolicznościowych i spotkań w szerszym gronie. Do dyspozycji gości są dwa szałasy, mogące pomieścić 20-30 osób. Każda dysponuje paleniskiem, rusztem, kociołkiem. Jest także możliwość podłączenia urządzeń elektrycznych.

Arena Sanok ­– to nowoczesna hala widowiskowo sportowa oddana do użytku w 2006 roku.  Od samego początku odbywały się tu zawody sportowe rangi międzynarodowej: mecze w hokeju na lodzie, mecze unihokeja, piłki siatkowej kobiet, piłki ręcznej, short track’u, jazdy figurowej na lodzie itp. Do ważniejszych wydarzeń jakie się tu odbyły zaliczyć na pewno można: Mistrzostwa Polski Amatorów w unihokeju, Mistrzostwa Świata w curlingu, Mistrzostwa Polski w podnoszeniu ciężarów, Gala boksu zawodowego, Gala MMA, Kwalifikacje Olimpijskie w hokeju na lodzie Vancouver 2010, Mistrzostwa Świata w Hokeju na Lodzie Dywizji I do lat 18-stu, Mistrzostwa Makroregionu Południowego w Kyokushin – Karate.

W sezonie letnim płyta główna hali wyłożona jest specjalistycznym parkietem, na którym odbywają się różnego rodzaju widowiska i koncerty. Zimą, podobne jak na torze lodowym działają tu ogólnodostępne ślizgawki. Trybuny mogą pomieścić do 3 tyś widzów.

Obiekt oprócz hali sportowej mieści również szatnie dla zawodników, kawiarnie i salę konferencyjną.

Centrum Rehabilitacji i Sportu – to kompleks basenów i obiektów rehabilitacyjno-sportowych.  Składa się na niego: wewnętrzny 8-torowy basen sportowo-rehabilitacyjny, widownia na 150 miejsc, gabinety odnowy biologicznej, pomieszczenia do rehabilitacji i masażu, zaplecze sanitarno-szatniowe, basen rehabilitacyjny, rekreacyjny oraz sportowy wewnątrz kompleksu oraz basen rehabilitacyjno-sportowo zewnętrzny, basen dla dzieci ze zjeżdzalnią typu „Słonik”, parasolem wodnym typu „Grzybek” oraz atrakcjami wodnymi typu jeż wodny, pigwinek, foczka, siłownia zewnętrzną oraz boisko do piłki plażowej.

W strefie odnowy biologicznej korzystać można z kriokomory, hydromasażu, masażu wirowego, natrysku biczowego, Aquavibronu, kąpieli parowych, kąpieli lodowej oraz suchej i mokrej sauny.

Na terenie obiektu znajduje się także restauracja.

Aktualne ceny i godziny otwarcia na stronie: https://cris-sanok.eu/

Sanockie Błonia – oferują „ucieczkę i schronienie” wszystkim zmęczonym zgiełkiem miasta. Jest to rozległy teren zielony, położony malowniczo nad brzegiem Sanu, z górami Słonnymi w tle. Można tam wypocząć w cieniu drzew wsłuchując się w szum wody, co ułatwiają przygotowane ławeczki oraz paleniska. Nie brakuje również miejsca na aktywny wypoczynek przy grze w piłkę czy koszykówkę.

Błonia to też miejsce na organizację imprez plenerowych jak wesołe miasteczko, cyrk czy wreszcie niezapomniane koncerty.

Dom Sportowca to obiekt noclegowy dysponujący 92 miejscami w 32 pokojach. Oferuje noclegi wraz z wyżywieniem i szeroką ofertą rekreacyjno-sportową w atrakcyjnych cenach nie tylko dla grup zorganizowanych ale też dla klientów indywidualnych.

Stadion Sportowy „Wierchy” jest osobnym obiektem zlokalizowanym przy ulicy Staszica. Składa się na niego nowoczesne boisko piłkarskie ze sztucznym oświetleniem, na którym rozgrywane są ligowe mecze piłki nożnej. Znajduje się tu również bieżnia tartanowa oraz pełne wyposażenie do dyscyplin lekkoatletycznych (obiekt posiada certyfikat Polskiego Związku Lekkiej Atletyki). Dla dyspozycji klientów na terenie stadionu znajduje się także dobrze wyposażona siłownia.

Zjazd tyrolką to atrakcja w Sanoku dla małych i dużych.
źródło: www.tyrolkasanok.pl
Tyrolka w Sanoku

Przejazd na linie tuż nad rzeką San gwarantuje niezapomniane wrażenia. Trasa o łącznej długości 400 metrów oferuje dwa przejazdy w jedną i drugą stronę. Start tyrolki znajduje się przy przy ul. Rybickiego 3.

Dokładnie przy parkingu Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku.

Bezpieczeństwo zabawy gwarantuje fakt, że do stworzenia tej atrakcji zaangażowano ratowników Bieszczadzkiej Grupy GOPR, oraz wykorzystanie najwyższej klasy sprzętu.

Cena za przejazd w obie strony to 20 zł od osoby.

Położony przy centrum Sanoka plac harcerski.
źródło: wikipedia.org
Plac harcerski

U wschodniego zbocza Góry Parkowej, pomiędzy budynkami „Sokoła” a II LO znajduje się niewielki kwadratowy plac, zwany dziś Placem Harcerskim. Miano to nosi stosunkowo niedługo, gdyż dopiero od 2011 roku. 

Wcześniej był znany po prostu jako plac pod Pomnikiem Wdzięczności. Dziś jednak próżno doszukiwać się tam jakiegokolwiek pomnika – kontrowersyjna statua, decyzją Rady Miasta Sanoka, została w 2016 roku zdemontowana i przeniesiona do krakowskiego oddziału Instytutu Pamięci Narodowej.

Historia rzeczonego pomnika sięga 1944 roku, kiedy to na zboczu Góry Parkowej pojawiły się groby żołnierzy sowieckich walczących na przechodzącym przez Sanok froncie. Były to bezładne i prowizoryczne mogiły z pomnikami zbitymi z desek. Cmentarz ten znajdował się w miejscu gdzie dziś znajdziemy postument po usuniętym pomniku. W latach 1952-53 przeprowadzono ekshumację ciał żołnierzy, które przeniesiono do utworzonej kwatery na Cmentarzu Centralnym przy ul. Rymanowskiej. Po cmentarzu został tylko monument ustawiony tam w 1945 roku, odbywały się pod nim regularnie wiece z okazji: rocznicy powstania PKWN, rocznicy utworzenia Armii Czerwonej, utworzenia Armii Radzieckiej, Dnia Zwycięstwa, uroczystości upamiętniające napaść Niemiec na Polskę 1 września, Święto Pracy 1 maja, rocznice tzw. wyzwolenia Sanoka spod okupacji niemieckiej czy rocznice wybuchu rewolucji październikowej.

W roku 1977 odsłonięto w tym miejscu nowy pomnik – wykonany z patynowanej miedzianej blachy wg. projektu Jana Kruga, Wojciecha Frika, Andrzeja Gettera i Józefa Sokowskiego. W uroczystości brał udział m.in. konsul generalny ZSRR Iwan Korczma. Na murze za „sceną” służącą za postument pomnika umieszcono napis: „Pamięci żołnierzy Armii Czerwonej poległych w walkach o wyzwolenie Sanoka”.

W centralnej części placu umiejscowiona była sadzawka, a w jego południowo-wschodnim rogu altanka. Dziś plac wygląda nieco inaczej, oprócz braku pomnika nie da się przeoczyć braku sadzawki i altany. Za to, na pięknie zrewitalizowanym terenie można wypocząć na ławeczkach, a po południowej stronie placu zasadzone są pamiątkowe drzewka.

Galeria BWA - atrakcje w Sanoku dla miłośników sztuki.
BWA Galeria Sanocka

Na piętrze zabytkowej kamienicy przy sanockim Rynku, tuż nad Centrum Informacji Turystycznej mieści się galeria sztuki – BWA. Jest to galeria miejska, niekomercyjna. Prezentowana tam jest sztuka współczesna.

Galeria stawia głownie na twórczość młodych sanockich artystów. Cyklicznie organizowana jest tu wystawa pt. „Letnie Konfrontacje Artystów Sanockich”, a także pokazy filmów i spotkania autorskie.

Pod skrzydłami Galerii działa Pracownia Edukacji Artystycznej, przybliżając wszystkim zainteresowanym zagadnienia sztuki współczesnej podczas organizowanych wykładów i warsztatów, a także zajęć dla dzieci. Tematyka obejmuje różne dziedziny, od malarstwa, poprzez grafikę, rzeźbę, rysunek, fotografię, instalacje aż po wideo.

źródło: wikipedia.org
Dworzec w Sanoku

W połowie XIX wieku infrastruktura kolejowa i transport kolejowy zaczął zyskiwać coraz większą popularność i znaczenie strategiczne.  W związku z tak dynamicznym rozwojem kolei z czasem dotarł również na tereny Galicji.

W połowie XIX wieku infrastruktura kolejowa i transport kolejowy zaczął zyskiwać coraz większą popularność i znaczenie strategiczne.  W związku z tak dynamicznym rozwojem kolei z czasem dotarł również na tereny Galicji. Pierwsza Węgiersko-Galicyjska Kolej Żelazna miała łączyć Galicję z Węgrami, dokładnie Budapeszt z Twierdzą Przemyśl i Lwowem.  W 1852 r. zaczęto budowę pierwszych odcinków o łącznej długości 186 km łączących Bogumił, Oświęcim, Trzebinę, Kraków i  Dębice. Powstawanie kolejnych linii przebiegało bardzo sprawnie. Rozwój przemysłu naftowego wymusił rozbudowę dalszych odcinków i postanowiono połączyć południową część Galicji z istniejącymi odcinkami. To było przyczyną powstania kolei transwersalnej i utworzenia odcinka ze Stróż do Nowego Zagórza otwartego 20 sierpnia 1884 r. Kolejno otworzono również trasy z Zagórzan do Gorlic, ze Stryja do granicy węgierskiej koło Beskidu, a następnie z Rzeszowa do Jasła. Następne były linie z Przeworska do Rozwadowa i ostanie połączenie ze Lwowa przez Sambor do Użoka otwarte w 1903 i 1905 r. Z czasem dodano również drugi tor na niektórych odcinkach, z racji coraz większego ruchu. Jeśli chodzi o sanocki dworzec pierwszy pociąg wjechał na stację latem 1884 roku i przebiegały przez nią trzy trasy: Stróże – Nowy Zagórz, Iwonicz – Sanok, Sanok – Chyrów, które funkcjonowały od 1917 roku. Budynek sanockiego dworca to jeden z kilku XIX wiecznych dworców jakie można odwiedzić w Bieszczadach, pozostałe można zobaczyć w Ustrzykach Dolnych, Starym Łupkowie, Starym Zagórzu i przypominający pałac, dworzec w Nowym Zagórzu. Obecnie ze stacji w Sanoku możemy dojechać do Jasła, uruchomiono też nowe połączenie Zagórz – Kraków. W wakacje dostaniemy się również do Łupkowa, oprócz tego funkcjonuje tzw. „Wojak Szwejk” czyli pociąg kursujący z Rzeszowa do Medzilaborzec.         

San01 autosan - kultowy autobus w Sanoku.
źródło: facebook.com/autosanpl
Autosan

Historia sanockiej firmy zaczęła się od warsztatu kowalsko-kotlarskiego w 1832 roku. Założyli go Walenty Lipiński i Mateusz Beksiński, jednak dopiero wizja syna Lipińskiego – Kazimierza zamieniła to miejsce w prawdziwą fabrykę.

Ojciec przekazał mu swój zakład i od 1890 roku była to już Fabryka Wagonów i Maszyn Kazimierz Lipiński.  Fabryka szybko zyskiwała renomę nie tylko w naszym kraju ale także poza jego granicami, w 1913 r. był to pierwszy koncern w zaborze austriackim. Produkowano tam nie tylko pojazdy szynowe, były to m.in.: maszyny oraz osprzęt dla przemysłu naftowego, browarniczego czy  spirytusowego. Do tego kotły parowe, cysterny, żurawie, pogłębiarki, walce drogowe, konstrukcje mostów, stalowe łodzie, wyroby odlewnicze.

Jednak dla zdecydowanej większości osób, logo z bocianem kojarzone jest z autobusami, które były i nadal są elementami polskiego krajobrazu. Moment w którym fabryka stała się Sanocką Fabryką Autobusów Autosan, nadszedł 1 stycznia 1958 roku. Oprócz Sanoka autobusy produkowano również w Jelczu. Przełomem był rok 1973, gdy z sanockiej fabryki wyjechał kultowy model H9, który na stałe wpisał się w historię polskiej motoryzacji. Koniec lat 70 – tych to prawdziwy rozkwit, z sanockiej taśmy produkcyjnej wyjeżdżało ponad 4000 autobusów i pracowało 7000 pracowników. Do połowy 2013 roku Autosan wyprodukował 109 tys. autobusów.   W tym samym roku, dokładnie 19 września spółka ogłosiła upadłość. Od tamtej pory ogłoszono kilka przetargów ostatecznie w marcu 2016 roku stał się własnością Polskiej Grupy Zbrojeniowej, dzięki czemu Sanok ponownie zaczął produkować autobusy. Sprzedaż pojazdów znowu zaczęła rosnąć z 24 w 2016 do 63 w 2020, podpisano też umowy na dostawy nowych autobusów na rok 2021 i 2022 w sumie ma to być 144 autobusów. W ofercie sanockiej firmy znalazły się również pojazdy elektryczne i trwają pracę nad pierwszym polskim autobusem wodorowym Sancity 12LFH. Ostatnie doniesienia nie są  jednak tak dobre dla sanockiej spółki, Polska Grupa Zbrojeniowa uznała bowiem, że Autosan nie jest w stanie rozpocząć produkcji wojskowych samochodów terenowych a grupa kapitałowa koncentruje się na produkcji sprzętu wojskowego. Z racji tego dalszy los firmy zależy od zainteresowania nowych inwestorów.

UWAGA. Budynek fabryki AUTOSAN nie jest udostępniany dla turystów, ale dwa modele autobusów – absolutne klasyki – są czasami eksponowane przez wejściem do fabryki – mowa o modelach:  SAN H01 Z 1956 ROKU ORAZ  – AUTOSAN h09 z 1970. 

Winnice w Sanoku

Na terenie Sanoka funkcjonują dwie winnice: Dolina Sanu i Wina Jarosz. To kontynuacja historii przedwojennej gdzie okoliczni mieszkańcy uprawiali winogrona i produkowali wino. 

Obie winnice oferują degustacje swoich produktów dla grup zorganizowanych. Oczywiście wina można też kupić bezpośrednio od producentów, również na litry. Na uwagę zasługuje również Winnica Szlachecka oddalona od Sanoka o ok. 22 kilometry. Dla fanów winnej turystyki to miejsca które na pewno uatrakcyjnią pobyt w tych okolicach.

 

Linki do stron winnic

www.winnica.sanok.pl

www.winajarosz.pl

www.winnica-dolinasanu.pl

 

 

Historia Sanoka - cmentarz jeńców radzieckich.
źródło: mpn.rzeszow.uw.gov.pl
Cmentarz Jeńców Radzieckich

Na cmentarzu przy ul. Zaremby znajdują się zbiorowe mogiły jeńców radzieckich z niemieckiego obozu, który funkcjonował w latach 1941-1944 w Olchowcach. Dokładna liczba pochowanych nie jest znana.

,szacuje się, że może to być ok. 20 000 ludzi. Na środku cmentarza znajduje się pomnik w formie obelisku.   

Piękne widoki - ścieżka przyrodnicza w Sanoku.
źródło: www.sanok.pl
Ścieżka przyrodnicza Olchowce

Ścieżka znajduje się na obszarze Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 Góry Słonne, a dokładniej w obrębie Olchowiec. To ciekawa trasa w szczególności dla osób zainteresowanych ornitologią.

Ścieżka przebiega po terenach specjalnej ochrony ptaków oraz ochrony siedlisk. Jej długość to 1200 m i dodatkowo posiada elementy małej architektury m.in. drewniane pomosty, taras widokowy i tablice edukacyjne. Odwiedzając rezerwat warto również zobaczyć najwyżej położone starorzecze Sanu.      

 

Grobowiec rodziny Beksińskich związanych z Sanokiem.
źródło: wikimapia.org
Sanockie nekropolie

Pierwszą z sanockich nekropoli o których warto wspomnieć to Cmentarz Centralny przy ul. Rymanowskiej który został założony w 1894 roku, a za jego projekt odpowiadał inż. Władysław Beksiński. On również wykonał kaplicę cmentarną.

Na cmentarzu znajdziemy przykłady zabytkowej kamieniarki nagrobnej, zarówno miejscowej jak i pochodzącej ze Lwowa czy Krakowa. Odnaleźć również można pochodzące z I i II wojny światowej kwatery wojskowe. Z ważnych osób jakie są pochowane na tym cmentarzu to Zdzisław Beksiński i jego syn Tomasz, którzy spoczywają w rodzinnym grobowcu.

Kolejny cmentarz to dawny cmentarz żydowski. Dzisiaj na jego miejscu znajduje się duży skwer w centrum miasta. Założony został w 1720 r. jako rozszerzenie istniejącego wcześniej średniowiecznego cmentarza. Najstarsze pochówki pochodziły z XIV w. W czasie II wojny światowej i latach pięćdziesiątych uległ zniszczeniu a w 1967 roku ostatecznie zlikwidowany.

Oprócz wyżej wymienionych zobaczyć można jeszcze dwie sanockie nekropolie: cmentarz żydowski na Kiczurach i cmentarz jeniecki na Olchowcach ale im poświęciliśmy osobne miejsce na tej stronie.

Rekreacja w Sanoku - trasa rowerowa dla aktywnych.
Trasa rowerowa przy Sanie

Trasa rowerowa zlokalizowana jest nad brzegiem Sanu i zdecydowanie można zaliczyć ją do rekreacyjnych, nie jest to zbyt długi odcinek bo zaledwie dwukilometrowy, polecany dla rodzin z dziećmi. Swój początek ma w pobliżu Skansenu w Sanoku i kończy się przy ulicy Witkiewicza.  

Plaża w Sanoku - wakacyjne atrakcje.
źródło: sanok.naszemiasto.pl
Plaża w Sanoku

Plaża znajduje się przy ulicy Białogórskiej, jest to świeża inwestycja z 2020 roku. Ma to być dodatkowa atrakcja turystyczna przyciągająca lokalnych mieszkańców i turystów nad brzeg Sanu. Plaża zajmuje 8 arów.   

Kościół Przemienienia Pańskiego (Fara) w Sanoku.
źródło: fara.sanok.pl
Kościół Fara

Po pożarze kościoła pw. Św. Michała, kościół pw. Przemienienia Pańskiego został zbudowany w latach 1874-87 z pomocą fundacji królowej Bony w XVI wieku. Budynek nie miał łatwej historii, liczne pożary miasta niszczyły świątynie. 

Obecny wygląd zawdzięcza Józefowi Braunseisowi. We wnętrzu znajdują się dwudziestowieczne polichromie i witraże, renesansowa płyta nagrobna sanockiego starosty Sebastiana Lubomirskiego. Pierwsze nabożeństwo odbyło się w 1886 roku w Boże Narodzenie. Początkiem XX wieku została ukończona budowa wież.

Zwiedzanie cerkwi prawosławnej w Sanoku.
źródło: http://bractwocim.pl/
Katedralna Cerkiew Prawosławna

Ołtarze boczne uzupełniające ikonostas, pochodzą z XVIII wieku. Cerkiew pw. Św. Trójcy znajduje się nieopodal sanockiego Zamku, przy ul. Zamkowej 16. Wybudowana w 1784 roku na miejscu poprzedniej drewnianej cerkwi Zesłania Ducha Świętego. We wnętrzu znajduje się  kompletny ikonostas z 2 poł XIX wieku. 

W lewym ołtarzu ikona Przenajświętszej Bogurodzicy, zwana także ikoną Matki Bożej Sanockiej z XVII wieku wpisana przez Cerkiew Prawosławną do rejestru Ikon Cudownych. Po prawej stronie znajduje się Ikona przedstawiająca Trójcę św.

Budynek cerkwi przechodził wiele remontów, podczas jednego z nich w 1827 roku dobudowano przy cerkwi murowaną dzwonnicę. W 1983 r. świątynię podniesiono do rangi katedry, a w 1996 r. – archikatedry.

Plac św. Jana to jedna z atrakcji w Sanoku.
Plac św. Jana

Znajdziemy go w centrum miasta, tuż przy rynku. Od początku plac nosił obecną nazwę, również w czasie niemieckiej okupacji, tylko pod niemieckojęzyczną nazwą św. Jana Platz. W przeszłości ulokowany był tam również pomnik Tadeusza Kościuszki odsłonięty w 1902 roku, plac stanowił miejsce  patriotycznych wieców.

Pomnik został zburzony w 1941 roku. W międzyczasie w okresie PRL próbowano zmienić nazwę ale nie spotkało się to ze społecznym entuzjazmem. W latach 2005 – 2007 zrewitalizowano całość placu w ramach projektu „Rewitalizacja Rynku i Placu Św. Jana”. Na placu znajdziemy kapliczkę św. Jana Nepomucena (ufundowaną przez Franciszka Ksawerego Krasickiego w podzięce za ocalenie życia podczas konnej ucieczki), pomnik Synom Ziemi Sanockiej Poległym i Pomordowanym za Polskę (upamiętniający ofiary walk z II wojny światowej). Poza tym znajduje się tam fontanna i ekspozycja fotografii związana z historią wojska w Sanoku.

Dziewczynka z parasolem - atrakcja Sanoka.
źródło: wikimapia.org
Fontanna "Dziewczynka w deszczu"

Fontanna funkcjonuje pod dwiema nazwami, druga używana to „Dziewczynka z parasolką”. Jej autorem jest Adam Przybysz ten sam który stworzył „Ławeczkę Szwejka”. Pomnik miał powstać z okazji wodowaniu statku o nazwie Sanok.  Fontanna znajduje się na Placu Wolności.

Atrakcja w Sanoku - gmach Domu Sokoła.
źródło: wikipedia.org
Gmach Towarzystwa "Sokół"

Rada Miejska Sanoka w 1896 roku przekazała Towarzystwu grunt na którym później powstała siedziba „Sokoła”. Decyzja o jej budowie zapadła na walnym zgromadzeniu z 1899 roku i w tym samy roku zaczęto prace. Rada Miejska Sanoka w 1896 roku przekazała Towarzystwu grunt na którym później powstała siedziba „Sokoła”.  

Decyzja o jej budowie zapadła na walnym zgromadzeniu z 1899 roku i w tym samy roku zaczęto prace.  Oprócz przekazania funduszy przez Radę Miasta, zorganizowano festyn w ogrodzie miejskim podczas którego prowadzono zbiórkę. Budowa przebiegała szybko,  w 1899 została poświęcona i otwarta sala gimnastyczna a w 1900 oddano do użytku gmach i „Sokół” przeniósł się do nowego budynku. Budowę prowadzili W. Beksiński i Karol Gerardis. Sala TG Sokół służyła nie tylko jako punkt w którym można było rozwijać kondycje fizyczną dzięki ćwiczeniom gimnastycznym ale także jako miejsce wydarzeń kulturalnych (uroczystości, koncerty, zabawy czy zebrania). W obiekcie funkcjonowały również czytelnia, biblioteka, a także chór i orkiestra. Podczas II Wojny Światowej wojska hitlerowskie aresztowały zarząd TG Sokół a także burmistrza Sanoka i zostali straceni. Podczas okupacji gmach służył jako miejsce kulturalnych wydarzeń. W 1945 po zakończeniu wojny budynek stał się własnością Zarządu Miejskiego. Próbowano ponownie przekazać gmach „Sokołowi” ale ostatecznie w 1947 roku zajął go 26 Pułk Piechoty.  Finalnie w 1949 roku TG Sokół przestał istnieć a cały majątek przekazano na rzecz Zarządu Miejskiego w Sanoku. Przerwa w działalności trwała aż do 2000 roku, w międzyczasie budynek zdążył należeć do kilku innych podmiotów m.in.: „Polski Film”, „Centrala Wynajmu Filmów”, oraz spółek cywilnych. Ostatecznie nieruchomość została zwrócona „Sokołowi” i dzisiaj funkcjonuje na pierwszym piętrze a oprócz tego w budynku funkcjonuje sala zabaw „Sokoliki”.  

Sanocki Dom Kultury - Sanok na wakacje.
źródło: wikipedia.org
SDK w Sanoku

Gmach dzisiejszego budynku Sanockiego Domu Kultury niegdyś pełnił rolę Domu Żołnierza Polskiego. Jego budowa zakończyła się w marcu 1927 roku i był to jeden z pierwszych tego typu budynków w Polsce.

W budynku mieściła się sala teatralna, kasyno stworzone przez kadrę oficerską, a także ognisko podoficerskie. Przy Domu Żołnierza Polskiego działał teatr amatorski prowadzony przez szeregowców, oprócz tego: biblioteka, sklep spółdzielczy, przedszkole, oraz kluby sportowe (piłkarski, narciarski, siatkarski). W ówczesnym czasie to był jeden z ośrodków kulturalnych miasta. Podczas II wojny światowej i rosyjskiej okupacji, budynek uległ zniszczeniu w wyniku pożaru. W 1946 roku powstało stowarzyszenie „Towarzystwo Domu Żołnierza Polskiego w Sanoku” i zaczęto starania o odbudowę zniszczonego budynku, początkowo nie przynosiło to żadnych efektów. Prace ukończono dopiero w 2. połowie lat 40. W 1951 roku Rada Społeczna Powiatowego Domu Kultury postanowiła odrodzić to miejsce jako miejskie centrum kultury, tak pomysł stworzenia na nowo Domu Żołnierza Polskiego zaczął żyć na nowo i w 1955 roku został sfinalizowany jako Powiatowy Dom Kultury im. Adama Mickiewicza. Budynek funkcjonował pod tą nazwą do 1973, a później jako Sanocki Dom Kultury. Placówka działa cały czas i odbywają się w niej regularnie wydarzenia kulturalne, wystawy, imprezy a także seanse kinowe.  

Serial "Wataha" kręcony w Sanoku.
źródło: hbogo.eu
Wataha w Sanoku

Serialu „Wataha” myślę nikomu nie trzeba przedstawiać, szczególnie osobom interesującym się Bieszczadami lub fanom tych terenów. Produkcja do tej pory odniosła ogromny sukces i nieustannie przyciąga widzów. 

Serialu „Wataha” myślę nikomu nie trzeba przedstawiać, szczególnie osobom interesującym się Bieszczadami lub fanom tych terenów. Produkcja do tej pory odniosła ogromny sukces i kolejne sezony nieustannie przyciągają kolejnych widzów. Ekipa filmowa przy okazji kręcenia zdjęć odwiedzała również Sanok i jej okolicę. W samym Sanoku najczęściej odwiedzanym miejscem była ulica Lenartowicza (boczna ul. Mickiewicza) to tam użyto budynku Miejskiej Biblioteki Publicznej, który został przedstawiony jako budynek prokuratury, samą ulicę i okoliczne budynki wykorzystano jeszcze w kilku scenach. Drugie miejsce znajdziemy przy ulicy Podgórze 4, a konkretnie klub muzyczny Rudera, sam klub nie funkcjonuje regularnie a koncerty organizowane są okazjonalnie. Trzy pozostałe miejsca znajdują się w okolicach Sanoka. Dwa z nich znajdują się w Zagórzu, pierwsze miejsce to stary most kolejowy na Zasławiu (ul. Łozowa), drugie które wykorzystała ekipa to Stacja Kolejowa znajdująca się w samym centrum miasta. Stacja, która była ważnym punktem na kolejowej mapie, jej budowa zakończona w 1917 była częścią odcinka, który miał połączyć Wiedeń i Budapeszt z Przemyślem. Ostatnie miejsce w którym gościła ekipa filmowa to Mrzygłód na drodze do Sanoka kręcono scenę pościgu.

Historia i atrakcje Sanoka - Szwejk.
Szlak Szwejka

Ze wzmianek powieści Jarosława Haszka wiemy, że 11 Kompania Marszbatalionu N. 91 Pułku Piechoty z Czeskich Budziejowic dotarła do Sanoka 15 VII 1915 r. z najbardziej znanym wojakiem CK armii.

W samym Sanoku tę wizytę upamiętnia odsłonięta w 2003 roku Ławeczka Dobrego Wojaka Szwejka, która co roku przyciąga turystów gromadzących się w okolicach rynku miasta. To punkt obowiązkowy aby zrobić zdjęcie i potrzeć nos Szwejka co podobno ma przynieść szczęście. Inne najbliższe pomniki znajdziemy w Przemyślu, Humennem na Słowacji i Skeliwcach k. Chyrowa na Ukrainie. Szlak Szwejka możemy zwiedzić wybierając rower lub idąc pieszo. Swój początek ma na granicy słowackiej i wiedzie przez Sanok, Tyrawę Wołoską, Liskowate i prowadzi do przejścia granicznego z Ukrainą w Chyrowie. Szlaki są wyraźnie oznakowane: rowerowy to międzynarodowy szlak R63, znaki rowerowe mają kolor zielony. Pieszy odcinek wyznaczają czarne znaki na żółtym podkładzie. W miejscach, które znamy z opowiadań Haszka znajdują się stylizowane tablice informacyjne z cytatami z książek, ciekawostkami historycznymi i turystycznymi.

MAPA SZLAKU

Szlak ikon w Sanoku - historyczna atrakcja
Szlak ikon

Dla niektórych osób Sanok kojarzony jest również z ikonami i faktycznie dla zainteresowanych tym tematem Sanok i jego najbliższa okolica dostarcza wiele ciekawych miejsc jak również historii z nimi związanych. 

Mogą one stanowić ciekawą formę pieszej wycieczki. Szlak Ikon, to w skrócie zbiór drewnianych i murowanych świątyń prawosławnych i greckokatolickich, a także łemków, bojków czy mieszkańców Nadsania. Sam Sanok to miejsce w którym zgromadzono największy w Europie i do tego najcenniejszy zbiór ikon cerkiewnych, a do tego w samym mieście znajduje się 6 cerkwi (trzy w skansenie). Dwie z sanockich cerkwi normalnie funkcjonują, a dokładniej: prawosławna cerkiew katedralna diecezji przemysko-nowosądeckiej oraz cerkiew greckokatolicka. Zainteresowanych na pewno zaciekawi fakt, że w Sanoku działają również pracownie, w których możemy kupić ikony i przyjrzeć się jak powstają. W sezonie wakacyjnym, dokładniej w lipcu miasto zamienia się w stolicę tego rzemiosła, przy okazji „Jarmarku Ikon” gromadząc artystów i rękodzielników, przy okazji tego wydarzenia możemy również zasmakować wszelakich produktów regionalnych. Szlak jest czytelnie oznakowany i podzielony na część pieszą i rowerową. My skupimy się na tej pierwszej, którą oczywiście również możemy pokonać rowerem górskim, samochodem lub spływając np. kajakiem, pontonem doliną Sanu. Jego początek to sanocki zamek i muzeum ikon, dalej szlak kieruje nas do sanockiego skansenu mijając po drodze prawosławną cerkiew katedralną. Idąc dalej doliną Sanu kolejny przystanek to cerkiew w Międzybrodziu gdzie zobaczymy piękną murowaną cerkiew z 1899 r.  a tuż obok niej grobowiec w kształcie piramidy należący do rodziny Kulczyckich. Z tego miejsca szlak pokieruje nas na Górę Krzyż i łączący się z nią czerwony szlak, gdy dotrzemy na Orli Kamień zbaczamy na szlak żółty którym trafimy do wsi Liszna. Dalej zdobywając górę Moczarki trafimy do wsi Tyrawa Solna, tutaj czeka na nas kolejna cerkiew z 1837 r. Następna miejscowość na trasie szlaku to Mrzygłód z zabytkową zabudową rynku (XIX-XX w.)
z murowanym kościołem parafialnym sprzed 1424r. oraz ruinami murowanej cerkwi greckokatolickiej. Później trafimy do cerkwi w Hłomczy pochodzącej z 1859 r. i idąc dalej w kierunku zachodnim znajdziemy się w Łodzinie gdzie możemy zobaczyć kolejną cerkiew. Następny przystanek to cerkiew ulucka u stóp wzgórza Dębnik. Później drogą trafimy do wsi Dobra z kolejną cerkwią, idąc dalej lasem znajdziemy się w Krecowej mijając miejsce po dawnej krecowskiej cerkwi i dalej do starego cmentarza. Z Krecowa droga poprowadzi nas do wsi Siemuszowa gdzie w głębi wioski znajdziemy cerkiew z 1841, następna będzie Hołuczkowa ze starym traktem wiejskim który doprowadzi do kolejnej cerkwi (1858 r.). Przechodząc przez szczyt Słonnej trafimy do wsi Wujskie skąd szlak pokieruje nas do Olchowiec i ostatniej cerkwi na pieszym szlaku ikon.  Warto wspomnieć o cerkwi w Czerteżu, która jest lekko oddalona od szlaku pieszego ale na pewno warta jej zobaczenia. Gdy skończymy naszą wyprawę w Olchowcach stąd już możemy pieszo bądź komunikacją miejską wrócić do Sanoka.

MAPA SZLAKU

Atrakcje w Sanoku - punkt widokowy.
Punkty widokowe w Sanoku

W samym Sanoku znajdziemy dwa najczęściej odwiedzane punkty widokowe, które z pewnością fanom pięknych widoków dostarczą wiele pozytywnych wrażeń. Pierwszym z nich jest punkt zlokalizowany na wieży zamkowej z piękną panoramą na przełom Sanu i pasmo Gór Słonnych.

warto odwiedzić to miejsce przy okazji zwiedzania sanockiego zamku. Drugi znajdziemy na szczycie góry parkowej ,z którego zobaczymy wymienione już Góry Słonne czy Dolinę Sanu a także Pogórze Dynowskie, Bukowskie oraz Beskid Niski. Warto wspomnieć, że w 1898 r. usypano tutaj kopiec na cześć setnej rocznicy urodzin Adama Mickiewicza, o tym wydarzeniu przypomina pamiątkowy kamień. Ostatnim wartym zobaczenia punktem jest ulica Gajowa to szutrowa droga, z kilkoma punktami gdzie możemy się zatrzymać i zobaczyć piękną panoramę Sanoka. W cieplejszych sezonach roku to idealne miejsce na spacery, wycieczkę rowerową czy bieganie.    

Pijalnia Czekolady M.Pelczar Chocolatier

W niedawno wyremontowanym budynku Dworca Autobusowego powstało wyjątkowe miejsce. Wabi już z daleka zapachem wybornej czekolady. Na każdym kroku czuć tutaj wielką pasję do tego cennego surowca.

Twórcą Pijalni jest Mirosław Pelczar – dwukrotny mistrz Polski cukierników, zdobywca chyba już wszystkich możliwych tytułów krajowych, rywalizował także z największymi sławami cukiernictwa w konkursach rangi światowej.  Pierwsza Pijalnia czekolady powstała w Korczynie, niedaleko Krosna. Obecnie posiada również filie w Sanoku i Rzeszowie. Utrzymana w klimacie filmu „Charlie i Fabryka Czekolady” przenosi wszystkich zarówno dorosłych jak i dzieci w magiczny świat łakoci. A nie są to byle jakie słodycze – najwyższej jakości czekolady, zarówno pitne jak i twarde, oraz takie po środku – ciepłe ale do zjedzenia łyżeczką. Oprócz tego wyborne praliny i lody a wszystko to ręcznie robione wg. autorkich receptur samego mistrza Pelczara. 

Wewnątrz pijalni znajdziemy mnóstwo atrakcji: m.in. makietę kolejową z kolejką wożącą czekoladę w wagonach, fontannę czekolady, studnię bez dna oczywiście pełną czekolady, symulator drzewa kakaowca, dzięki któremu dowiemy się wszystkiego o tym cennym surowcu.